Monday, January 28, 2019


Slegs as dit hoogsomer is sak die son so ver wes dat dit die NG kerk Philippolis deels van voor verlig laatmiddag. Dié kerkgebou, 'n nasionale gedenkwaardigheid, aan die bo-punt van Voortrekkerstraat (vroeër Kerkstraat) bied sitplek vir 1 000 mense. Foto: Jens Friis

Thursday, December 13, 2018

"Philippolis - die oudste nedersetting in die Vrystaat" deur Jens Friis

Die meegaande berig kom uit Volksblad (Kontrei).

* "Philippolis - die oudste nedersetting in die Vrystaat" is beskikbaar teen R350 of R600 vir twee boeke (jy spaar dus R100).
Ek kan dit koerier na 'n Postnet teen R100. Daar is ook afsetpunte in Gauteng, Philippolis en Bloemfontein.
Die boek het 260 glansbladsye, 'n hardeband, 'n ideale koffietafelboek ...
As jy een wil bestel of meer wil weet, skryf gerus aan my by jejofr@hotmail.com

Boek oor Philippolis gewild

Die meegaande berig kom uit Volksblad (Kontrei).

* "Philippolis - die oudste nedersetting in die Vrystaat" is beskikbaar teen R350 of R600 vir twee boeke (jy spaar dus R100).
Ek kan dit koerier na 'n Postnet teen R100. Daar is ook afsetpunte in Gauteng, Philippolis en Bloemfontein.
Die boek het 260 glansbladsye, 'n hardeband, 'n ideale koffietafelboek ...
As jy een wil bestel of meer wil weet, skryf gerus aan my by jejofr@hotmail.com

Wednesday, December 12, 2018

Nuwe boek: "Philippolis - die oudste nedersetting in die Vrystaat" deur Jens Friis

Nie minder nie as 500 mense het die boekbekendstelling van Jens Friis se boek in die NG kerk Philippolis bygewoon. "In my meer as 45 jaar was daar nog nooit soveel mense in dié pragtige gebou tesame nie. Dit was merkwaardig."

Die boekbekendstelling het saamgeval met die eerste reünie van die eertydse Hoërskool M.T. Steyn.

"Philippolis, die oudste nedersetting in die Vrystaat," is 'n hardeband glanspublikasie en is by verskeie besighede in dié dorp te kry.


"Nooit skryf ek weer 'n boek van hierdie omvang (260 blaaie) in drie maande nie," sê Jens. "Dit tap jou, maar as die kalf in die put is, dan gaan sit jy voor jou rekenaar - veral as dit iets is wat jy al dekades wou doen. Om só iets uiteindelik te verwesenlik is immers een van die beste maniere om jou tyd te gebruik, skryf Stephen Covey in sy boek, "Seven habits of highly effective people"

Jens wou nog altyd 'n boek van dié aard oor Philippolis lees, maar die rede waarom hy in 'n hoek gedryf is om dit te skryf is omdat die Hoërskool M.T. Steyn vir die eerste keer in 16 jaar 'n algemene reünie beplan het vir 2 tot 4 November.

"Jy moet nou 'n boek skryf," het Marnie van Wyk, wie se breinkind die reünie was, gesê. En baie ander mense moes ook gevoel het dat die tyd ryp was, want die bestellings vir boeke het ingestroom.

"Ek is steeds oorbly oor dié reaksie, want om geld te gee vir iets wat nog nie bestaan nie, spreek letterlik boekdele," sê Jens.


"Ten spyte van 'n druktyd wat vanaf die begin op die horison gewink het, het die boek relatief maklik gekom weens 'n onblusbare passie vir my geboortewêreld waarvan ek 'n deurgronde kennis het én 'n onuitputbare bron van foto's - tot so 'n mate dat ek maklik nog 'n boek oor Philippolis die lig sou kon laat sien as daar die nodige aanvraag voor is," sê Jens, 'n korrespondent van Kontrei en oud-redakteur van Bloemnuus.

Jens het die boek opgedra aan sy ouers. "Buiten dat ek wil, is daar geeneen wat dit meer verdien dat hierdie boek aan hul opgedra word as my ouers, Jens (77) en wyle Naómi Friis. Hul spore lê oor dekades heen diep in Philippolis. Toegewyd het dié twee onderwysers boompies in die regte rigting help buig, maar ook hul lewens gewy vir die groter Philippolis - hul harts- en wortelwêreld. Hul gees om te verryk, te bewaar en te ondersteun word gereflekteer op die boek se blaaie."

Nico Friis, Jens se broer, het die uitleg vanuit Londen gedoen waar hy die afgelope 17 jaar woon.

Die kenners is beïndruk met die eindproduk. Só skryf Pieter Fourie, 'n Hertzogpryswenner: "Dis 'n pragpublikasie: informatief en deernisvol met indrukwekkende foto's uit die pen van 'n seun van Philippolis wat die wêreld soos die palm van sy hand ken."

(Kos)skrywer Niel Stemmet skryf: "Om Philippolis deur Jens se oë te lees is 'n belewenis", terwyl Tom Prinsloo, 'n Bloemfonteinse onderwyser, meen "dié boek het Africana-waarde".

"Philippolis, die oudste nedersetting in die Vrystaat" vier 'n langverwagte, omvangryke optekening van die dorp se wel en wee: geskiedenis, geboue, mense ...", sê Jens.

Dié pragtige Karoo-dorp aan die onderpunt van die Vrystaat het 'n lang en ryk geskiedenis.

Deur die eeu het die Boesmans, toe die Griekwas en later die Trekboere wat die Oranje vanuit die Kaapkolonie oorgesteek het deur die Transgariep, hul vee kom laat drink by dié dorp se twee fonteine.

Eens het die hoofpad tussen die Kaap en die Witwatersrand hierdeur geloop. Die sluiting van die destydse "N1" was 'n groot terugslag, maar die voordeel is dat dit die dorp in 'n tydsvakuum geplaas het met groot toeristebemarkingsgeleenthede.

"Op vele vlakke is die boek nie bloot oor 'n spesifieke dorp(ie) nie, maar oor 'n Suid-Afrikaanse landelike gemeenskap. Is dit jou soort wortelwêreld?

"Jy sal in dié boek belangstel as jy die geskiedenis en jou herkoms koester en vir die nageslag wil bewaar. Wanneer ons die waarde van ons kultuur-historiese erfenis begryp, begin ons ook om besef hoe die bewaring van ons verlede 'n manier is om die toekoms te help vorm."

*** Boeke is beskikbaar by afsetpunte in Bloemfontein, Philippolis en Johannesburg. As jy meer wil weet oor die boek, skryf aan Jens Friis by jejofr@hotmail.com of loer by www.facebook.com/diegroenhuis

Wednesday, July 16, 2014

Per kar deur die Pireneë

JENS FRIIS is tuis ná ‘n “road trip” deur die Pireneë-bergreeks op die grens tussen Spanje en Frankryk.

Hulle sê enige reis van ‘n duisend myl begin met ‘n eerste tree. En só was dit ook met ons onlangse reis ná Europa.
As ek mooi terugdink, het daai eerste “wiel” begin draai op ‘n luilekker Desember-middag kort voor Nuwejaar.
Die ding het só begin: ‘n Nederlandse vriend, Jean-Louis (oftewel J.L.), het by ons gekuier en terwyl ons op die trappies van ons swembad gebaai het, het hy vertel van ‘n fietsrit van enkele maande gelede.
Dié het hom geneem deur die Pireneë-bergreeks vanaf die landjie Andorra al langs die grens tussen Spanje en Frankryk. “Dis van die mooiste op aarde!,” het dié kranige fietsryer beloof.
Ek en my wederhelf is dol oor grootse, ongerepte natuurskoon soos dié waardeur die ryers in die Tour de France fiets. Daar’s g’n kans dat ons dit sou aftrap nie, maar potensiaal vir ‘n “road trip” per motor was daar gewis.
Ons het J.L. gepols vir meer inligting en só het hy met ‘n nat voorvinger ‘n kaart begin trek op die stene langs die swembad. Maar die “ink” was alte vinnig droog onder die Vrystaatse son.
“Sou julle besluit om te gaan, is die wysste raad wat ek julle kan gee om nie meer as 60 km per dag te ry nie.”
En ná ons terugkeer enkele dae gelede, weet ek waarom: Hier is soveel mooi dat dit ‘n sonde is om meer te probeer doen – nie dat mens in elk geval kan nie, want die afgrond is altyd naby en die paaie vol esse.
Ook belangrik is om die regte tyd van die jaar daar te wees. Die winter en die aaneenliggende maande is taboe, tensy jy wil gaan ski. Ek sou weer in die vroeë somer (dus laat-Junie) gaan, want dan is die wêreld lowergroen en oortrek met veldblomme. Tog is daar steeds sneeu (‘n snaaksigheid vir ‘n Suid-Afrikaanse oog) op die hoë spitse – en daarsonder sou die besoek baie minder aanskoulik gewees het.
Gepraat van hoogtes, die laagtepunt van die besoek was beslis dat Wes-Europa peperduur geword het vir Suid-Afrikaners. Sedert my laaste besoek agtien maande gelede was alles die helfte duurder – wat sin maak, want die Rand het met byna 50% verswak. Trek jy 250 euro het dit jou destyds R2500 gekos. Nou dok jy skielik R3750 op. Ja, dis nogal ‘n aardige sommetjie!
Wat wel gehelp het is dat die akkommodasie in die Pireneë aansienlik goedkoper is as in Parys en Nice – maar selfs hier betaal jy omtrent die helfte meer as in Suid-Afrika vir iets soortgelyks.
Om geld te spaar gaan ons dus op ‘n volgende keer eerder iets soos Malawi, Viëtnam of Montenegro verken. Maar juis hierom het ons besef: die besonderse Pireneë-kuier móét ons indrink.

VERTREKPUNT

‘n Goeie vertrekpunt vir ‘n reis deur die Pireneë is Carcasonne wat ‘n Wêrelderfenistitel dra. Die Franse het in die Middeleeue dié stad deeglik gefortifiseer teen aanslae van die Spanjaarde. Kyk jy op ‘n mooiweersdag van hier suid, sien jy die berg wat Frankryk en Spanje skei.
Waarom weet ek nie, maar ek het my ‘n dorre bergreeks (byna soos die Atlas-gebergtes) voorgestel, maar reeds in die voetheuwels was dit klinkklaar: water is volop en varings gedy langs strome wat gevoed word deur veral swaar sneeuneerslae.
Net só ‘n verrassing was die landjie Andorra wat in die hart van die Pireneë wag. Soos Lesotho het dit sy onafhanklikheid daaraan te danke dat dié berge feitlik ondeurdringbaar is. As belastinghemel floreer die eiendomsbedryf en veral ski-hotelle van meer as vyf verdiepings het die afgelope jare opgeskiet.
Oornag gerus hier, want die regering moedig toerisme aan en probeer hotelpryse laag hou sodat besoekers langer vertoef.
Waar jy die grens oorsteek na Spanje word motors steeds gereeld voorgekeur, want veral die smokkel van sigarette is ‘n probleem. Van hier lei ‘n pad noordwes deur Spanje waar jy na sowat 3 ure weer Frankryk binne ry.
Dit was opvallend hoeveel stiller die Spaanse paaie was as dié in Frankryk – ‘n groot lekkerte, want dit kos ekstra konsentrasie omdat die stuurwiel aan die ander kant sit én waar die een pas eindig begin die ander.
Ons het die nuwe C-klas Mercedes-Benz wat pas in Suid-Afrika vrygestel is, gehuur. Die ietsie ekstra wat dié luukse voertuig gekos het was die moeite werd omdat sy padhouvermoë goed te pas gekom het en so ook die satellietnavigasiestelsel.
Die beste boek wat ons kon opspoor om ons rit te verryk was “Back Roads France – scenic routes, charming hotels, authentic regional cuisine” van Eyewitness Travel.

FIETSRYERS

Veral aan die Franse kant het ons hordes fietsryers, soos J.L. vertel het, teëgekom. Ek kan my voorstel dat dit iets moet wees vir ‘n fietsryer om te kan vertel dat hy dele van die tradisionele Tour de France-roete afgetrap het, maar ek het meerdere keer gewonder waarom iemand homself só tot die uiterste beproef.
Van oraloor kom hulle – bloedjonk tot spierwitgrys om met geoefende (en minder geoefende!) kuite dié paaie aan te durf.
Elke paar honderd meter dui padbordjies aan dat hul trappery die moeite werd was, want hulle is soveel meter hoër bo seespieël. Dit dui dan ook die gradiënt aan van die pad wat kom.
Op die kruin wag spanmaats op die agterosse met ‘n bemoedigende handeklap om die laaste paar meters af te lê.
Dis dan tyd om spiere wat kramp vet te smeer, energiedrankies te drink en die uitsig te geniet.
Af is maklik. Al wat dan moeilikheid kan gee is dat te vinnig ry tot ‘n val kan lei of dat ‘n melkkoei die pad onverwags wil oorsteek.
Ons het nêrens vooraf slaapplek bespreek nie, want akkommodasie is volop en dit bied die voordeel dat jy kan ry sover as wat jy op ‘n dag kom. Meerdere keer was gastehuise en hotelle egter vol en het ons eers by die derde of vierde plek geholpe geraak.
By oornagplekke was daar deur die bank fietsryers wat graag meer wou weet van veral die Cape Argus.
Ook was daar ekstra belangstelling in ons Suiderland omdat die 29-jarige Brit Chris Froome die verdedigende kampioen is in vanjaar se 101ste Tour de France. Verlede jaar was Froome (Team Sky) in ‘n klas van sy eie en het nie veel moeite ondervind nie om die Colombiaanse debutant Nairo Quintana (wat nie vanjaar ry nie) om die titel te klop. Froome, wat in Kenia gebore is, het in Johannesburg skoolgegaan.
Die deelnemers aan 2014 se fietstoer het vir die eerste keer van Leeds in Brittanje weggespring. En soos gebruiklik sal dié ystermanne ook in Pau, Hautacam, Saint-Lary Pla d’Adet, Bagnères-de-Luchon en Carcassone se gebergtes ‘n draai gaan maak voordat hulle ná 21 dae en 3 663 km die eindstreep sal kruis in Parys.
Ek haal my hoed vir hulle af, want dit sit nie in elkeen se broek om dié roete te voltooi nie. G’n wonder twaalf deelnemers, insluitend die voorloper Maurice Garin, is in 1904 gediskwalifiseer vir ‘n verskeidenheid redes wat die onwettige gebruik van motors en treine ingesluit het. As ek in dié pragtige berge moes fietsry sou ek selwers dit waarskynlik sterk oorweeg het om te kroek en ‘n stukkie in ‘n motor af te lê!
Maar genadiglik was dit darem nie nodig nie – en sal dié onlangse “road trip” my nog jare bybly. Die volgende is sekerlik ‘n bewys daarvan: Waar ek vantevore g’n sin in fietsry as sport gehad het nie, kan ek sedert ons terugkeer nie wag om saans op DStv te kyk na die opsomming van die dag se wedren deur Frankryk nie. Loer gerus, dis op SS2 oftewel kanaal 202.

Tuesday, December 4, 2012

Dié kerke is ware Gibraltars

- Sandsteenkerkgeboue waak oor Vrystaatse dorpe

JENS FRIIS het ‘n draai gery deur die Oos- en Suid-Vrystaat en bied hier ‘n blik op van die besonderse voorbeelde van sandsteenkerkgeboue in dié geweste.

WINBURG: M.T. Steyn, president van die Oranje-Vrystaat, het die hoeksteen van dié kerk in Januarie 1899 gelê, maar spoedig sou die Anglo-Boereoorlog uitbreek en die onvoltooide kerk is deur die Britte as hospitaal gebruik. Bouwerk is hervat ná die vredesluiting in 1902 en dit kon uiteindelik ingewy word op 18 Maart 1904. Die indrukwekkende neogotiese sandsteen kerk is ontwerp deur die argitekte JH & AE Till en opgerig deur die bouers Rundle, Rowe & Marshall.

KESTELL: Die NG kerk op Kestell is vir my die imposantste sandsteenkerk in die Vrystaat. Dit is dan ook die tweede grootste kerk van dié soort in die Vrystaat, slegs dié op Warden is groter, aldus Vrystaatse Argitektuur deur PJ Nienaber, JD Smit en SM Botes.
“’n Halfmaanvormige trap voer na ‘n portiek met Ioniese sandsteensuile. Dit vorm ‘n visuele basis vir die agtkantige toring daaragter. Die suile en portiek toon sterk ooreenkomste met die klassieke boustyl terwyl die ingange en toringopeninge Romaans is.”
Die hoeksteen van die kerk wat ontwerp is deur Gerard Moerdijk is deur dominee E.J. Smit, die eerste leraar, gelê in 1926. Twee jaar later is dit ingewy en die boukoste was 18 000 pond (sowat R200 000 – minder as wat die meeste motors deesdae kos!).
Daar is destyds in Die Volksblad só oor dié kerk geskryf: “(Die kerk is) ‘n ware Gibraltar wat oor die dorp en gemeenskap in die rustige berlandskap van die Oos-Vrystaat waak.”

EXCELSIOR: Die dorp is in 1910 uitgele op die plase Excelsior en Sunlight omdat boere moeg was vir die lang afstand tussen Winburg en Ladybrand. Die NG kerk is in 1925 gebou en dus nog nie eens ’n eeu oud nie. Excelsior, 55 km van Winburg, het in 1911 dorpstatus gekry en sy naam beteken in Latyn “meer verhewe/hoër”, volgens PE Raper se Dictionary of Southern African Place Names.

ROSENDAL: Soos baie ander plekke langs die trekroete het Rosendal sy naam te danke aan die Voortrekkers. Die dorp is in 1911 aangelê, maar reeds op 18 Oktober 1837 het die Voortrekkerprediker Erasmus Smit dit aangedui as Roderozendal of Bloemendal.
Hy skryf in sy dagboek dat van die trekkers wild gaan skiet het en pragtige blomme uit 'n ``bloemrijk oord'' saamgebring het ``vele door onze ogen nog nooit geziene bloemen, . . . zodat ik proponeerde de plaats, waar we nu met's Gouverneurskamp gekampeerd liggen, Bloemendal of Roderozendal te noemen; overwegende de uitnemend grote rozenrode bloemen de hier in grote menigte gevonden worden: Men behoeft nie eens naar't veld uit te gaan, om de bloemen te zoeken; maar de aangename geur der bloemen wandelt of komt ons hier in `t leger als vanzelf te gemoet.''
En dis in dié blomrykeoord waar daar ook ‘n pragtige sandsteenkerk opgerig is. Maar anders as in Europa is die kerk hier nie omring met huise nie. Nee, in Rosendal - soos menige Hoëveldse dorpie - is die wonings ver van mekaar. Erwe lê oop. Die verwagte ontwikkeling het nooit gekom nie.
Voor dié sandsteen gebou staan 'n gedenkteken met die inskripsie "Uit Afrikaner-rou is gebore Afrikanter-trou."

ROUXVILLE: Die sandsteengebou met neogotiese eienskappe is ontwerp deur Richard Wocke. Die hoeksteen van die kerk, ‘n nasionale gedenkwaardigheid, is in 1879 gelê en ná twee jaar was die bouwerk voltooi. Die veranderde toring is in 1924 opgerig, volgens Historic Sites of South Africa deur Deirdré Richardston. Rouxville is in 1864 gestig op die plaas Zuurbult en genoem na dominee Pieter Roux, leraar van die NG kerk op Smithfield van 1853 tot 1874.

WEPENER: Die gunstiger toestande in die Vrystaat ná 1870 het geleidelik ook in die kerkbou weerspieël. Die imposantste gebou op Wepener, soos in vele ander plattelandse dorpies, is uiteraard die NG kerk. Dis uit sandsteen in 1882 gebou. Wepener, naby die Lesotho-grens, het tot stand gekom om as ‘n bufferdorp te dien teen die Basothos. Dit het in 1904 munisipale status gekry en is genoem na Lourens Jacobus (Louw) Wepener wat in 1865 omgekom het tydens ‘n geveg met die Basothos.

Thursday, August 9, 2012

Lemoenfontein: Van sanatorium tot herberg

JENS FRIIS het oornag by 'n gasteplaas digby Beaufort-Wes.

"De Grote Karoo, uitgestrekte en zonder genade is een uniek Zuid-Afrikaans landschap," lees ek in Zuid-Afrika (Capitool Reisgidsen).

'n Nederlandse gas het waarskynlik dié boek vergeet in die kamer waar ons slaap op 'n gasteplaas, 'n klipgooi van Beaufort-Wes.

Lemoenfontein, anders as die Karoo, sou ek nie as "uniek" beskryf nie, maar dat dit wel 'n "Suid-Afrikaanse ervaring bied", sou ek mee akkoord gaan.

In my Vraag-en-Antwoord-kolom in Naweek+ is 'n algemene vraag wat ontvang word: "Waar kan ons oorslaap langs die N1?"

So toe dit so kom dat ons hierlangs ry, dog ek dat ek Lemoenfontein (ja, dis 'n pragtige naam!) beproef, want dié 4-ster-instelling word meestal hoog aangeskryf.

As jy met die N1 van Drie Susters ry, lê Beaufort-Wes se dorpsdam wat lank leeg was links en reg oorkant draai die De Jagerspas uit na Lemoenfontein.

Van die uitdraai is die opstal teen die Nuweveldberge reeds sigbaar. Ja, anders as wat mens verwag is dié plaashuis nie op nóg 'n vlakte nie, maar het jy van daar 'n panoramiese blik op eindelose myle veld wat slegs onderbreek word deur die "hoofstad van die Groot Karoo".

'n Victoriaanse Engelsman het in die 1850's besluit om híér huis te bou, want 'n fontein ontspring in 'n klofie agter die opstal. Só standhoudend is die oog dat daar volop water was toe Beaufort-Wes enkele maande gelede een van die ergste droogtes nog beleef het.

Weinig is bekend van die oorspronklike eienaar, want die museum in Beaufort-Wes het eens afgebrand, maar dis wel bekend dat hy een keer per jaar van sy vriende uit Engeland en Skotland genooi het om hier te kom jag en die beste te geniet van dié geweste.

In latere jare sou die tamaaie plaashuis dien as 'n sanatorium vir tuberkulose-lyers, want droë lug is bevorderlik om dié siekte te beveg. Daarna was dit 'n skaapplaas en nou is dit 'n herberg vir besoekers - byna soos in die begindae.

Die oorspronklike gebou met sy dik mure, hoë plafonne en hout vloere het goed behoue gebly, maar moderne byvoegings sluit in plafonwaaiers, eie ingange vir elke kamer en en suite-badkamers.

Die binnehowe word omsoom deur koel stoepe voor die kamers. Bougainvilleas tuimel oor die witgekalkte mure, terwyl spuitfonteintjies bydra tot die rus en vrede op Lemoenfontein.

Somers kan jy die hitte afspoel in 'n swembad op die plaaswerf of jy kan gaan loer hoe lyk die kameelperde, sebras en elande. By die Karoo- Nasionale Park, net aan die anderkant van die dorp, kan jy ook gaan diere kyk.

Beaufort-Wes is naby genoeg dat jy daar kan eet, maar beide die driegang-aandete en die ontbyt op Lemoenfontein is sterk aan te beveel. In die somer word dit op die groot veranda voorgesit en van hier kan jy saans kyk hoe glip 'n onophoudelike stroom motors deur Beaufort-Wes.

SOU JY WOU GAAN
* Lemoenfontein se groot afdraaibord kan jy nie mis nie. Dit is langs die bekende dorpsdam by Beaufort-Wes. Van hier tot op die plaas is dit seker so 4 km waarvan die grootste deel met 'n grondpaadjie.
* Bel Lemoenfontein by 023-415-2847, skryf aan lemoen@mweb.co.za of kyk by www.lemoenfontein.co.za
* Die rekening vir ons 2 het só gelyk:
R 790: Kamer (R395 x 2, maar in hoe seisoen kan dit tot R575 p.p. kos)
R 150: Ontbyt
R 300: Aandete
R 269: Drinkgoed
R 54: Toebroodjies met aankoms
R 192: Belasting
R1563: TOTAAL