Monday, December 7, 2009

Vervoerrevolusie in Europa

- Jens Friis
AMSTERDAM en Kopenhagen het jare reeds toegewyde fietspendelaars.
Maar nou het fietsdeelskemas tot 'n vervoerrevolusie in Europa gelei waar warmer temperature dit vir ryers moontlik maak om gemaklik jaarlank te fiets.
Soos die New York Times berig: "In 'n omgewingsbewuste Europa is daar twee soorte burgemeesters: dié wat 'n fietsdeelskema het en dié wat een wil hê."
Want oor die afgelope paar jaar het dié skemas gewilder geword as wat enigeen kon raai in Barcelona en Düsseldorf tot Pamplona en Lyon. In Rome lyk dit of die Roma'n'Bike-skema ook suksesvol gaan wees, want hoewel dié eeueoue stad ongelyke keisteenstrate het is hulle smal en is dit veel makliker om hier met 'n fiets te ry as met 'n motor.
Met 'n onlangse besoek aan Frankryk was dit opvallend hoe Parysenaars (toeriste mag ook) gebruik maak van die Vélib-skema se 20 000 fietse.
Dit werk só: Daar word swaar op tegnologie gesteun deurdat die fietse gereed staan op geoutomatiseerde rakke. Toeriste kan 'n sewedag-kaartjie teen sowat R50 aanskaf of andersins kan jy jou kredietkaart gebruik om 'n fiets te ontsluit. Hiermee saam kry jy pasella 'n Paris a Vélo-kaart met fietsroetes.
In Barcelona koop jy 'n slimkaart wat vir 'n jaar geldig is teen sowat R220. Die eerste halfuur is verniet waarna jy sowat R2,50 vir elke halfuur daarna betaal. 'n Fiets moet binne twee ure by enige fietsrak terugbesorg word anders mag die kaart gedeaktiveer word.
En in Duitsland en Oostenryk kry fietsryers SMS-boodskappe met kodes waardeur fietse ontsluit kan word.
Londen se fietsdeelskema is in sy kinderskoene, "maar fietsry in die algemeen neem baie toe hier," sê my broer, Nico Friis, wat jare al daar woon. "Fietsrybane word oraloor gebou wat die voorstede met mekaar sal verbind vóór die Olimpiese Spele in 2012."
Selfs in Nederland word fietsry ál gewilder, sê Chris van Oordt, 'n Amsterdammer, "want dis vinniger om só deur die druk verkeer te swiep in ons klein, plat landjie. Fietsry is só gewild dat dit feitlik net so moeilik is om staanplek vir jou fiets te kry as parkeerplek vir jou kar!"
En dis juis híérom wat die fietsdeelskemas nie in Nederland veld wen nie: almal het rééds 'n fiets.
Ook is die steel van fietse hier 'n reuse probleem. "Die tot drie fietsslotte is duurder as die fiets self. Daarom spandeer inwoners nie baie op nuwe fietse nie. Veral dwelmverslaafdes steel graag fietse om geld te kry. Jy kan dié fietse van hulle terugkoop vir omtrent €25 wat veel minder is as die sowat €100 in tweedehandse fietswinkels."
Maar in ander Europese stede blyk fietsdeelskemas 'n suksesvolle manier te wees vir burgemeesters wat vervoerdruk wil verlig en hul "groen" bona fides wil verhoog. Vir die prys van 'n enkele bus kan hul 'n vloot fietse koop en só jare se konstruksiewerk en goedkeuring vir moltreine vryspring.
Uiteraard kom só 'n projek ook met sy probleme.
In Barcelona byvoorbeeld gebeur dit dat pendelaars wat in die middestad gaan werk al die fietse soggens gebruik en die geoutomatiseerde fietsrakke dáár dan oorvol raak.
Dié probleem word vererger omdat die middestad van dié Spaanse stad in 'n kom lê. Dis dus lekker om soggens afdraand fiets te ry, maar eerder smiddae 'n bus huis toe te neem. Dié probleem word nou oorbrug deurdat Bicing's 100 se werknemers fietse per vragmotor terugneem na waar dit benodig word.
Kritici van fietsdeelskemas wys daarop dat só 'n aanryery van fietse allermins tot 'n groener wêreld meehelp.
Maar hoe dit ook al sy, die Europeërs ry wéér fiets - méér as in etlike dekades.

Thursday, December 3, 2009

Hitler se heiligdom herleef


JENS FRIIS vertel hoe Hitler se omstrede Olimpiese-stadion buite Berlyn 'n nuwe lewe gekry het.
VERLEDE week het die Britse koerant, The Guardian, in 'n uitgebreide artikel daarop gewys dat talle van die stadions wat in Suid-Afrika gebou word ná die sokkerwêreldbeker dalk 'n wit olifant kan word.
"In Kaapstad en Durban is besluit om nuwe stadions te bou eerder as om die bestaande Nuweland en Kings Park te gebruik. Tensy die onderskeie rugbyspanne oortuig kan word om die nuwe stadions te gebruik, is dit onwaarskynlik dat dit lewensvatbaar sal wees," lui die berig.
Dié probleem is uiteraard nie eie aan Suid-Afrika nie. In talle wêreldstede staan Sokkerwêreldbeker- en Olimpiese Spele-stadions wat ná dié groot geleenthede bitterselde gebruik word.
Vir jare was dit ook die geval met "Hitler se stadion" in Berlyn. Maar sedert die Olympiastadion opgeknap is en die sitplekke 'n dak gekry het in 2004, word hier gereeld konsert gehou tot sokker gespeel - dis die tuisveld van Hertha BSC.
Die stadion, met sitplek vir 76 000 mense, is oorspronklik vir die Olimpiese Spele van 1936 ontwerp. Maar 'n insiggewende toer deur dié omstrede stadion se wandelgange en uitkykpunte vertel jou óók dat dit deur die jare al vir meerdere opskuddings en onderonsies gesorg het.
Nadat Duitsland op omstrede wyse as gasheer aangewys is vir die wêreldbekersokkertoernooi van 2006, het sommige Duitsers vir nóg 'n opskudding gesorg deur voor te stel dat die eindstryd asook die openingswedstryd "in die hart van die Nazi-Spele'' gespeel word.
Die stadion is gebou om steun te gee aan Hitler se droom van 'n nasie wat ``skoon ledemate'' sal hê en ``vlekloos wit'' en ``perfekte atlete'' moet wees. In 'n terugslag vir die Führer se plan dat dié Spele Ariese meerderwaardigheid moes bewys, hardloop die swart Amerikaanse atleet Jesse Owens bykans die asbaan aan die brand en laat byt die bestes van die Nazi's in die stof.
Hitler was glo brusend. Of is dit nie die volle waarheid nie?
Mark Leach en Gary Wilkins skryf in hul boek, The Olympic Dream, dat Hitler eintlik die volmaakte gasheer was. Hy het al die atlete verwelkom en het selfs die wenners van die eerste klompie nommers gelukgewens. Vir hom het dit nie saak gemaak of 'n swart atleet 'n goue medalje ontvang het nie.
Nadat hy aanvanklik die atlete gelukgewens het, is hy deur die Internasionale Olimpiese Komitee ingelig dat dit hul taak is en dat hy dit nie moet doen nie. Hy was daarna bloot 'n toeskouer.
Wat die meeste mense nooit geskryf het nie, is dat dit eintlik die Amerikaners was wat Owens se vertonings misken het, skryf Joe Venter etlike jare gelede in Volksblad.
"In New York en Cleveland is groot onthale vir Owens gereël na sy Duitse triomf, maar die president, Franklin D. Roosevelt, het hom geïgnoreer. Ondanks sy ses wêreldrekords in 1935, is Owens nie as sportman van die jaar aangewys nie. Die eer het 'n taamlik onbekende amateur-gholfspeler, Lawson Little, te beurt geval. In 1936, ná sy medalje-oes in Duitsland, is 'n paalspringer as die beste sportman vereer."
Maar om terug te kom na die wêreldsokkerbeker van 2006. Bomme en ander plofstof uit die Tweede Wêreldoorlog word gereeld in Duitsland gevind - meer as ses dekades ná die einde van die oorlog. Maar min sou verwag dat een van die bomme na al die jare steeds in Hitler se heiligdom gelê het. In 2000 is 'n bom uit die Tweede Wêreldoorlog wat nie ontplof het nie onder sitplekke van die stadion gevind en deur polisie-deskundiges onskadelik gemaak. Die bom van 250 kg is gevind toe konstruksiewerkers herstelwerk aan die onderste sitplekke van die stadion gedoen het met die oog op die wêreldsokkerbekertoernooi. Genadiglik het die onskadelikmaking sonder enige probleme verloop.
Terloops, Suid-Afrika se vertoning by die Olimpiese Spele van 2008 in Beijing was die swakste sedert 1936. Die laaste keer dat Suid-Afrika slegs een medalje op ’n Olimpiese Spele kon verower, was in 1936 in Berlyn toe die bokser Charles Catterall ’n silwermedalje in die veergewig-afdeling verower het. Op die Beijing-Spele was dit net die verspring-atleet Khotso Mokoena wat met sy sprong van 8,24 meter vir die spreekwoordelike silwer randjie om ’n baie donker sportwolk verantwoordelik was.
SOU JY GAAN ...
* Hoe kom ek daar? Neem die trein na Olympischer Platz. Dis so 20 minute se ry uit die middestad. Die stasie is reg langs die stadion.
* Wanneer is dit oop? Somers van 09:00 tot 19:00 en winters tussen 09:00 en 16:00.
* Hoeveel kos dit? 4 Euro (sowat R45) vir volwassenes en 3 Euro vir kinders.

Wednesday, November 11, 2009

Witsand roep





JENS FRIIS sê dis nou die tyd om 'n draai te gaan maak by die Witsand-natuurreservaat, want die besondere duine brul glo die hardste in die maande met die letter "r".

EK wil die piep kry as sommige siele so graag verkondig: "Oorsee vakansie hou?! Nog nooit, daar is hopeloos te veel plekke wat ek nog éérs in Suid-Afrika wil sien."
As jy só redeneer gaan jy beslis nóóit in die buiteland kom nie, want in Suid-Afrika is daar gans te veel plekke wat iedereen in hul kort lewentjies behoort te sien.
Maar dít daar gelaat.
Die Witsand-natuurreservaat is inderdaad een van daai besonderse plekke waarmee ons mooie land so mildelike geseën is wat jy behoort te sien tydens jou kortstondige aardse bestaan van baie werk en min vakansie.
En dis nie net ek wat dink dis besonders nie. So lank terug as 40 000 jaar het mense al hier vertoef, want vir hulle was dié plek heilig.
Dat dié vroeë bewoners só gedink het, is verstaanbaar, want soos iemand eens opgemerk het: Witsand lê soos 'n eiland van wit sandduine midde-in 'n see van koperrooi sand.
Deesdae is dié duidelik onderskeibare stuk sandwêreld in die suidoostelike hoek van die Kalahari een van die Noord-Kaap se voorste toeristebestemmings.
Veral voëlkykers, stappers en fotograwe kan hierdie eko-wonder gerus oorweeg as 'n naweekwegbreekplek.
En des te meer behoort jy nou hier 'n draai te maak, want daar word gesê dat die duine die hardste "brul" in maande met die letter "r" in die naam.
Dis veral die suidelike duine wat 'n geraas maak wanneer die sand versteur word.
Hou dus jou ore oop as jy die energie het om uit te klouter teen een van die steil "berge" van die Witsand-duinekompleks. Hulle is 20 tot 60 m hoog.
Niemand weet waarom die sand brul nie - en nog minder waarom slegs die suidelike duine só raas nie.
Volgens die Witsand Nasionale Park se brosjure is dit moontlik weens die intense wrywing tussen die geronde ysteroksiedvrye korrels. Of dalk is die granulometriese eienskappe, onder meer die eenvormige korrelgrootte, die rede.
Buiten dat Witsand se sand wit is én brul, is daar nog iets waarvoor jy moet uitkyk.
Asof ingesteek, staan gietswart donderbuise in die sand. Dis die werk van weerligstrale wat tydens donderstorms die sandduine tref en lang skerwe silika-glas vorm.
Daar is waarskynlik so baie donderbuise hier omdat die duinekompleks veel hoër is as die omliggende vlakte.

SOU JY GAAN

HOE KOM EK DAAR? Witsand lê in die stuk oop vlakte sowat 80 km suid van Olifantshoek, oos van Upington, noord van Groblershoop en oos van Postmasburg. Die maklikste manier om daar te kom, is om by Volop op die pad tussen Griekwastad en Groblershoop noord te draai na Witsand, wat 50 km verder langs 'n goeie gruispad lê. Dit kan ook direk van Olifantshoek bereik word of van die pad tussen Olifantshoek en Upington.

MOENIE VERGEET OM DIE VOLGENDE TE PAK: Swembroek, kamera, stapskoene, en 'n verkyker.

WAAR KAN EK TUISGAAN? Die oord het gerieflike huisvesting en hope kampeerplek. Dit wissel van luukse chalets tot geriewe vir groepe en puik kampeerplekke vir woonwaens en tente. Dit smelt met die asemrowende Kalahari-omgewing saam. Van die diere soos springbokke en duikertjies wei dikwels óm die blyplekke.

OOK TE DOEN: Een van die voordele van Witsand is dat jy oral in die reservaat kan rondstap. Langs die botaniese wanelpad van 3,2 km word handevol inheemse bome en struike aangedui soos die witgatwortel, rosyntjiebos, vaalkameelbome en blinkblaar-wag-'n-bietjiebossie.

VIR MEER INLIGTING: Loer by http://www.witsandkalahari.co.za/ of bel 053-313-1061/2.

Sunday, November 8, 2009

Bariloche



- Jens Friis
DIT gebeur nie aldag dat 'n ganse stad omring word deur 'n nasionale park nie.
Maar Bariloche is darem ook nie sommer net nóg 'n Suid-Amerikaanse stad nie.
Dis immers met rede dat dit naas die veel groter Buenos Aires die gewildste stad in Argentinië is. Ja, Bariloche is 'n móét as jy op dié deel van die aardbol kom - nie net vir sy sjokolade-, bier- en soetgoedwinkels nie, maar ook omdat dit die toegangspoort is na Patagonië.
Bariloche is so na aan paradys as kan kom met sy donkergroen, mosbegroeide woude, plate varings, afgronde, gletsers en mere waarin die Andes onderstebo weerkaats.
Dit sien jy nog vóór die landing by die lughawe van San Carlos de Bariloche, of eenvoudig Bariloche - 1 621 km suidwes van Buenos Aires.
En as jy op jou bagasie wag is dit interessant om te let wat toeriste alles hierheen saambring. Ski-toerusting tot kano's en allerhande ander bagasie wat ek nog nooit vantevore gesien het nie, vertel dat hier 'n magdom buitelug-aktiwiteite wag.
Dan is daar ook nog bootvaarte op spieëlgladde mere, eersteklas restaurante en ontelbare inkopie-geleenthede. Besoekers kan inderdaad dae hier deurbring ongeag die seisoen.
Nietemin is somers by verre die gewildste, want as die eerste wit val kan dit bibberkoud hier word. Maar selfs dan is die hotelle en herberge nooit leeg nie, want dan kom die ski-entoesiaste.
Een van hulle was 'n Rus uit Vladiwostok wat ons raakgeloop het laat-herfs. Sy Engels was maar power, maar langs 'n knetterende vuur in 'n restaurant kon ons met die nodige handgebare lekker lank gesels en agterkom dat hy wag dat die koue die nodige sneeu bring, want Bariloche se kontrei is sy gunsteling ski-plek.
Maar Bariloche se gewildheid het ook reeds 'n lelike merk gelaat. Weens hordes Argentyne wat vakansietyd uit Buenos Aires vlug, ‘n immergroeiende toerismeindustrie, en twee dekades van ongereguleerde ontwikkelings is Bariloche nie meer die idillies bergdorp van eens nie.
En die Rus het vertel dat hy soms nogal oorweldig voel deur die hoeveelheid lelike woonstelbokke, disko's en derduisende mense in die middedorp - veral van mid-Desember tot die einde-Februarie.
Tog is brokke van die aanloklike, eertydse argitektuur steeds sigbaar wat Duitse, Switserse en Engelse immigrante agtergelaat het. En gelukkig lê Bariloche in die middel van die Nahuel Huapi Nasionale Park en word omring deur 'n reuse meer met dieselfde naam.
Dus is mens altyd naby aan die mooi. Ry dus net uit die dorp en jy is weer omring deur digte woude, silwerskoon mere, en ysbedekte bergpieke.
As jy smag na ‘n stil vakansie is dit dus wys om eerder buite die stad te bespreek soos langs die pad na die Llao Llao-skiereiland.
Vanaf die punt van dié skiereiland vertrek bote na Puerto Blest vir ‘n voldagtoer. Hierdie vaarte gaan deur tipiese fjords en digte plantegroei bekend as die Valdiviese Woude.
Van Puerto Blest is daar ‘n busrit na Laguna Frías, gevolg deur ‘n bootrit na Puerta Frías en dan terug na Puerto Blest. Die terugtog na Puerto Pañuelo sluit ‘n stop in by die Los Cántaros-waterval. Daar is ‘n restaurant by Puerto Blest, maar jy kan ook ‘n piekniekmandjie saambring.
En nes Bariloche is Nahuel Huapi 'n lieflings-aandoenplek: dis Argentinië se oudste en gewildste nasionale park.
Die hoofaantrekkingskrag is die 3 500 m hoë onaktiewe vulkaan, Tronador oftewel Donder. Dit heet só weens die rumoer wat die ys maak wat tuimel vanaf sy piek.
Maar die park is ook bekend vir die Nahuel Huapi-meer wat deur gletsers gevorm word, sy skiereilande bedek met woude en waterweë wat vergelyk word met dié in Suid-Patagonië en die fjords van Noorweë. Winters word die park se ander oorheersende piek, Cerro Catedral, ‘n gewilde ski-oord.
Nou-ja, hoef ek meer te vertel? Wat se aanmoediging wil jy nóg hê om in Bariloche se paradyswêreld 'n draai te kom maak?

Thursday, November 5, 2009

Groenhuis Gastehuis, www.philippolis.co.za


Spierwitter kan dié strand se sand skaars


- Jens Friis
SOOS hulle in "Let the river run" sing, "dié blou is die kleur wat jy nie eens sien in die oë van jou minnaar nie."
Tog is die kleur van die Great Barrier Reef se water nie die enigste van sy soort ter wêreld nie. By die Secyhelles en Italiaanse Riviera is die waters immers ook só 'n besonderse deurskynende turkoois.
Maar van Whiteheaven Beach, telkens al aangewys as die mooiste ter wêreld, is daar beslis nie nóg een nie. Hiervan maak die kleur van dié strand se sand seker: Spierwitter kan dit nie. Só blink dit byvoorbeeld in jou oë dat jy 'n sonbril móét dra.
Ook as jy langs die 7 km lange strand stap kan jy hoor dié is letterlik 'n perd van 'n ander kleur. Elke keer wat jy jou voet neersit klink dit soos die geblaf van robbe.
Die rede?
Whiteheaven Beach bestaan uit 99% suiwer silika. Só suiwer is dit dat die Hubble-teleskoop se lens grootliks van dié silika gemaak is.
Was dit nie dat die Great Barrier Reef 'n Wêrelderfenisgebied is nie, sou 'n mynmaatskappy waarskynlik lankal reeds dié sand ontgin het.
Oor die sand se oorsprong is daar groot onsekerheid, maar sekere geoloë meen dit kom van ver, want die Whitsunday-eilande se rotse is kwartsarm.
'n Moontlikheid is dat die silikasand deur 'n seestroom meegevoer word vanaf die suide van die Queenslandkus. Volgens dié teorie word swaar minerale stowwe en ander onsuiwerhede uitgewas tydens dié lange reis wat slegs die kwartssand agterlaat. Daar is vermoedelik 'n maling by die Whitsunday-eilande wat dan die oorblywende sand hier laat uitsif.
'n Ander teorie is die volgende: As koraal afbreek in storms word dit wit as dit doodgaan en kom dan tot ruste op 'n hoop onder die branders. Oor miljoene jare stapel dié koraal dan só op dat dit later uit die see toorn en 'n eiland vorm. Só word dan van die suiwerste wit sand in die ganse Great Barrier Reef gevorm.
Hoe dit ook al sy, toe afdelingsoffissier E.P. Bedwell in 1879 die eerste was om hier voet aan wal te sit, het dit weinig anders gelyk as vandag. James Cook het reeds in 1770 hier rondgeseil en die eilandgroep The Cumberland Islands gedoop, maar dit was hom nooit beskore om The Beach, soos Whiteheaven ook bekend staan, te aanskou nie.
Whiteheaven is beslis een van dié plekke wat my vir ewig sal bybly. Soos 'n vriend wat in Brisbane woon opgemerk het: "The Beach is the epitome of paradise found. If there's one dream you can realize in life, it's experiencing this natural wonder."
SOU JY GAAN ...
* WAAR PRESIES IS WHITEHEAVEN BEACH? Dis op die Whitsunday Island, die grootste van die 74 eilande genaamd die Whitsundays, langs die noordoostelike kus van Queensland, Australië.
* HOE KOM EK DAAR? Kleinerige veerbote en luukse jagte vertrek daagliks van Airlie Beach na Whiteheaven Beach. Seevliegtuie en helikopters doen ook gereeld hier aan. Die meeste van die bote wat oornag op die waters van die Great Barrier Reef maak ook by Whiteheaven 'n draai - en so behoort ook jy!
* HOEVEEL KOS DIT? Daar is nie 'n goedkoop manier om by Whiteheaven te kom nie en jy sal 'n ekstra duisend of drie by jou vakansiebegroting moet tel as jy na dié droomstrand wil gaan. Sommige opsies soos die veerbote is bloot goedkoper as byvoorbeeld 'n seevliegtuigie met net plek vir ses mense.
* WAT KAN EK DOEN? Swem, stap, snorkel en hou piekniek. Wees op die uitkyk vir skole kleurvolle "mak" visse wat sommer tussen jou bene sal deurswem.
* 'N BESONDERSE ERVARING is om 'n hand van die skoon, suiwer sand te vat en jou lyf daarmee in te smeer. Hierdie klam, fyn "sout" waarborg een van die allerbeste masserings denkbaar.
* ONTHOU jou sonbril, swemklere, sonbrandolie, snorkeltoerusting, handdoek, drink- en eetgoed, maar sandale is nie nodig nie, want selfs op 'n snikhete dag voel die silikasand koel weens sy kompakte struktuur en omdat dit die sonstrale wegkaats.

Maak jou Paryse-kuiertjie só bekostigbaar


Jy kan langs die Seine sit en 'n baguette-en-kaas eet, maar daar is genadiglik ook ander maniere om geld in Parys te spaar, skryf JENS FRIIS ná 'n onlangse besoek. Hier's raad.
* Sekerlik die beste manier om Parys te sien is met 'n een-uur een-rigting rit op die No. 69 bus teen €1,30. Die roete begin en eindig by twee bekende toeriste bestemmings, naamlik die Eiffeltoring in die weste (langs Avenue Joseph Bouvard) en eindig in die ooste by die Père Lachaise-begraafplaas. Die ooswaartse roete gaan verby Les Invalides, die Seine-rivier, die Louvre, die Hôtel de Ville, die Marais en die Place de la Bastille. Veral Franse gebruik dié bus en weinig toeriste.
* Drink die somerson in op 'n sonstoel in die Jardin du Luxembourg, Parys se elegantste park. Dis ook 'n ideale plek vir een van die grootste demokratiserende instellings, naamlik 'n piekniek.
* Op Donderdagaand het baie galerye, veral in die Marais, openingsaande waar Franse wyn vrylik vloei.
* Die Vélib-fietsdiens is in 2007 geloods. Meer as 20 000 fietse staan in geoutomatiseerde rakke oraloor. Gebruik jou kredietkaart of andersins moet jy 'n sewedag-kaartjie teen €5 aanskaf. Hiermee saam kry 'n pasella Paris a Vélo-kaart met fietsroetes.
* Eet vir 'n appel en 'n ei by die oud-werkerskantien, Chartier, langs 7 rue du Faubourg-Montmartre (Metro Grands Boulevards).
* Oorweeg die Hôtel des Arts Bastille (2 rue Godefroy Cavaignac) vir blyplek. Teen €59 vir 'n dubbelkamer sal jy nie veel beter kan doen nie.
* Binnekort sal dit moontlik wees vir individue om 'n kaartjie aanlyn te koop om teen die Eiffeltoring op te gaan. Die prys (sowat R175) sal dieselfde wees as wanneer jy in 'n ellelange ry dit sou aanskaf aan die voet van dié toring. Hou http://www.toureiffel.fr/ dop.
* Die boheemse, bekostigbare rue Mouffetard-mark (Metro Cardinal Lemoine) is een van die oudste in die stad. Doen Dinsdag- tot Sondagoggende hier inkopies.
* Betoon eer aan Edith Piaf, Oscar Wild en ander bekende inwoners in die Père Lachaise-begraafplaas (Metro Père Lachaise).
* Soek na winskopies by die reuse antiek- en vlooimark, Les Puces de St-Quen (Metro Porte de Clignancourt).
* Toegang tot die tuin van die Musée Rodin is slegs €1. Talle van Rodin se bekendste werke staan hier.
* In die voetgangervriendelike Marais-woonbuurt gaan dit jou nie 'n sent kos nie om Victor Hugo se huis te sien of die Musée Cognacq-Jay. Een van my gunstelinge is die Musée Carnavalet (23 rue de Sévigné) wat ook geen toegang vra nie. Dié museum word gehuisves in pragtige 16de eeuse herehuise en bied 'n blik op Parys se geskiedenis deur die eeue. Ook die Centre Pompidou is verniet as jy jou dinge so kan reël dat jy hier is op die eerste Sondag van die maand.
* Die Fragonard-parfuummuseum vra geen toegang nie en so is ook die Notre Dame verniet. Gaan na dié katedraal vroegoggend of op weeksdae, want anders word jy vertrap.
* Toeriste wat genoeg gehad het van museums kan 'n draai maak by die haute couture, prêt-à-porter modevertonings op die sewende vloer van die Galeries Lafayette-vlagskipwinkel op Vrydae om 15:00. Beide mans en vroue modes word vertoon. Dit kos nie 'n sent nie. Besprekings is 'n moet (http://www.galerieslafayette.com/). Die Le Printemps-vlagskipwinkel oor die straat bied 'n soortgelyke modevertoning op Dinsdae om 10:00.
* Dis om twee verdere redes die moeite werd om die Galeries Lafayette-vlagskipwinkel (langs die Operahuis) te besoek. Die indrukwekkende, kleurvolle glaskoepel is só groot dat dit nie sommer inpas op 'n foto nie, selfs al gebruik jy 'n wyehoeklens. En vanaf dié winkel (wat nie sleg afsteek teen Harrods in Londen nie) se dak het jy 'n 360-grade blik oor die Franse hoofstad.
* Gebruik die moltrein. Jy gaan goedkoop by baie meer plekke só vinnig uitkom as om te sukkel met 'n taxi. 'n Kaartjie kos €1,60 of skaf 10 (un carnet) aan vir €11,40. As jy in Parys gaan wees van Maandag tot Sondag, of as jy beplan om die Métro gereeld te gebruik, sal dit loon om te belê in 'n Navigo-kaart. Dié kaart kos €5 en jy kan soveel rondry as wat jy wil vir 'n bykomende €16,80. Bêre die kaart veilig as jy terug is in Suid-Afrika, want met jou volgende besoek kan jy dit weer gebruik.

Wednesday, September 16, 2009

Groenhuis Gastehuis, www.philippolis.co.za


Prentjiemooi rondom Amsterdam


Amsterdam is 'n móét, maar besoek die platteland om Nederland waarlik te ervaar. JENS FRIIS het 'n dagrit onderneem.
Nederland is soveel meer as net Amsterdam. Daarom moet 'n mens 'n dag reserveer om die platteland in te vaar - per boot, bus, fiets of te voet.
Dis 'n wêreld van wit eende, groen gras en bont friesbeeste. Kerktorings troon uit bokant dié plat(te)land wat deurspek is van seë, kanale en gragte.
Meer Nederlands kan dit skaars.
Verrassend is dat van Nederland se mooiste landskappe feitlik deel is van Amsterdam se voorstede. Boonop is die dorpies 'n maklike middagstap of fietsrit uitmekaar.
G'n wonder die Nederlanders het lekker fris bene nie.
Busse 110 en 111 vertrek uurliks van Centraal Station in Amsterdam. 'n Kaartjie kos nagenoeg R70. Jy hoef dus nie 'n ontdekker of 'n miljoenêr te wees om mee te doen aan só 'n toer nie.
Hou 'n kamera byderhand, want die dorpies is poskaartmooi. Bring ook 'n trui en reënbaadjie. Koel eendeweer is algemeen.
UITDAM: Omdat dit net noord van Amsterdam lê, kan 'n mens maklik daarheen fietsry. Maar sorg dat jy 'n gedetailleerde kaart het, want dis maklik om die piepkleine plekkie te mis.
"Heel erg mooi en ook heel bijzonder is Uitdam" - dit herinner aan 'n ou Hollandse skildery.
Dis net 'n halfuur van Amsterdam, maar 'n tydmasjien kon jou net sowel eeue teruggevoer het.
'n Weelderige rustigheid hang oor die nedersetting. Die straatjies is grafstil. Die dorpie voel veilig; byna heilig. Die druk tempo van die Nederlandse hoofstad blaas nie in jou nek nie. Het die inwoners lankal besef haastig is nie gou nie?
Dis dalk waarom die Randstad-inwoners graag hier na balans kom soek.
VOLENDAM: Hoewel toeristerig, is Volendam prentjiemooi met kleurryke winkels, geskiedkundige huisies, 'n groot vloot seilbote en klein oordhotelle. Hotel Spaander aan de Haven is die trotse eienaar van die laag liggendste swembad ter wêreld.
'n Eeu gelede sou die inwoners nooit kon dink dat hul fraaie houthuisies só 'n besienswaardigheid sou word nie. Die inwoners verdra die busvragte toeriste, want dié hordes is hul brood en botter.
Gerookte haring en aal laat jou mond water. En as die geld in jou beursie min word, is dit onnodig om te kwel, want daar is oral kitsbanke en geldwisselburo's. Vir toeriste is dié dorpie gerat.
In die Volendamse Museum is die grootste versameling "sigarenbadjies". Altesaam 11 miljoen hiervan vorm 'n enorme mosaïek.
MARKEN: Gaan eers na Volendam en dán na Marken. Anders gaan jy teleurgesteld wees, want Marken is meer outentiek en boonop nie oorstroom deur toeriste nie.
Aan die begin van die 19de eeu is 'n hawe hier aangelê in die grysbloue waters van die Zuider Zee. Die inwoners het hoofsaaklik van visvang geleef tot 1932. In dié jaar het Marken se Goue Eeu van visvangs geëindig, want die 25 km-lange afsluitdyk is gebou.
Sedertdien kan daar nie meer direk na die Noordsee gevaar word nie en die Zuider Zee is nou propvol vars water.
Weens die wisselende gety en dreigende oorstromings het die inwoners oorspronklik hul blyplekke op kunsmatige heuwels of stelte gebou. Ruimte was beperk en daarom staan die bottelgroen-en-gitswart huisies dig op mekaar.
Ander pragdorpies naby Amsterdam
De Rijp (Noord-Holland)'t Woud (noordwes van Rotterdam)Bronkhorst (Gelderland)Thorn (Limburg)Giethoorn (Overijssel)Orvelte (Drenthe)Oudeschans (noordoos-Groningen).

Monday, August 17, 2009

Brussel is méér as 'n Eurokratiese konferensiekamer



- Jens Friis
MOENIE dat Brussel se reputasie as 'n vaal, vervelig stad jou mislei nie. Hoewel dit die hoofkwartier van Europese Unie-burokrasie is en die tweede grootste diplomatieke stad ter wêreld, is dit ook 'n lewendige, kosmopolitiese wêreldstad met byna 'n miljoen inwoners waarvan slegs twee derdes Belgiese burgers is.
Hier woon meer as 5 900 mense per vierkante kilometer. Brussel bied uitstekende argitektuur, museums, restaurants en 'n goed-bewaarde laat sewentiende-eeuse stadskern.

WERD OM TE WEET
* Die inwoners is trots op dié oudinwoners: Audrey Hepburn, Jean-Claude van Damme, Claude Lévi-Strauss, Jacques Brel en Adolphe Sax wat die eerste saksofoon gemaak het.
* Uitvoerprodukte van hier is: Tintin, sjokolade soos Godiva en Neuhaus, handgemaakte kant, tapisserieë en honderde soorte bier soos Duvel, Hoegarden en Leffe.
* Brussel is presies 100 m bo seevlak, is 61 vierkante kilometer groot en daar woon 980 000 mense.
* Die veeltalige stad is geleë in die Vlaams-sprekende Vlaandere, maar die meeste inwoners praat Frans. Buiten Europeërs woon hier ook baie Morokane, Turke en Afrikane wat veral kom van die Kongo, 'n voormalige Belgiese kolonie.
* Sowat 75 % van die inwoners is Katolieke; die res hoofsaaklik Protestante, Jode en Moslems.
* Die vensterbanke van eeueoue geboue in die oudstad is dikwels gevul met veelkleurige malvas - dit maak prentjiemooie foto's.
* In dié stad móét jy moules et frites (mossels en skyfies) eet. Nêrens proe dit só nie.
DIE VOLGENDE IS MóéTS
Die topbesienswaardighede is stapafstand van mekaar.
Die Mannenken Pis (Rue de l'Etuve, naby die Grand-Place of Grote Markt) is 'n fontein-standbeeldjie van die oudste en stoutste stadsburger. Die legende lui dat 'n handelaar beloof het om 'n standbeeld te maak van sy verlore seuntjie in die houding waarin hy gevind word. Uit die naam is dit duidelik waarmee hy besig was toe hy gevind is.
Die Tremmuseum is verbind met die stad se tremnetwerk. Heelwat van dié voertuie word nog gebruik as dit nie uitgestal word nie.
Die Hôtel de Ville (stadsaal) is die oudste monument in Brussel en een van die mooiste voorbeelde van Gotiese argitektuur in België. Sekere dele dateer uit 1402.
Volgens oorlewering word geluk gevind as jy oor die hand streel van Everard't Serclaes, verdediger van gemeentelike regte, wat in 1356 vermoor is. Daar is langs die Grote Markt 'n gedenkplaat en beeld ter ere van hom.
Die Musées Royaux des Beaux Arts (Rue de la Regence 3), in die middel van die ou dorp, is die bekendste museum in België. In hierdie twee aaneenliggende museums word moderne sowel as ouer werke vertoon.
By die Koninklike Paleis wapper die landsvlag as Koning Albert II tuis is.
Die Belgisch Centrum van het Beeldverhaal (Sandstraat 20) is 'n strokiesprent-museum waar die storie agter Kuifie en die Smurf-familie gevolg kan word.
Veelkleurige reuse-muurskilderye van hierdie helde kikker talle afgeleefde geboue op.

Friday, August 7, 2009

Raai-raai-riepa

As jy voor dié padteken te staan kom, sal jy waarskynlik nie weet waar jy is nie. Maar die volgende leidraad mag help: Dié dorp net suid van die Gariepdam is g'n stad nie. Die antwoord is: Venterstad. Foto: Jens Friis

Krugerwildtuin gewis nie net winterbestemming



- Jens Friis
ENIGEEN wat al winters probeer plek kry het in die Kruger-wildtuin sal getuig: maklik is dit nie. Vir die res van die jaar is die kanse beter, want baie wil dan glad nie hierheen gaan nie. Té warm, sê hulle. In die lente, herfs en selfs somer hoef 'n ongemaklike hitte egter nie te veel te pla nie. Lugverkoeling in rondawels is algemeen. As jou motor nie 'n lugverkoeler het nie is dit altyd moontlik om met dagbreek en laatmiddag draaie te ry, eerder as wanneer die skaduwees regop staan.Oktober tot Maart is die kamphekke reeds teen 05:30 oop. As die son begin steek teen 11:00 kan jy al menige rooibok, buffel en dalk selfs renoster gesien het. Dieselfde geld laatmiddag, want die hekke sluit eers om 18:30 - teenoor die 17:30 winters.Om die hitte af te was is daar onder meer swembaddens in Shingwedzi, Berg-en-Dal, Mopani en Pretoriuskop. 'n Voordeel in die nie-winter is dat die paaie nie so stowwerig is nie, want reën is dan algemener. Ongelukkig is malaria 'n groter probleem en wild moeiliker te sien, want hul hoef nie te drink by die groot watergate nie.Nietemin loon dit om die Wildtuin in 'n ander seisoen te besoek en te aanskou hoe dit dan 'n gans ander baadjie dra as die valerige een in die winter.Bosveld-seisoene - 'n Riglyn vir die Seisoene in die Nasionale Krugerwildtuin (Jacana-uitgewers) gee 'n blik op hoe seisoene die Nasionale Kruger Wildtuin raak.Dit verdeel die jaar in ses "mini-seisoene". Watter rol veral reënval en temperatuur speel in hierdie veranderinge word beskryf en uitgebeeld.Die opvallendste seisoenale verandering by soorgdiere in die Wildtuin, is die geboorte van hul kleintjies. Sommige diere soos rooibokke, lam oor 'n baie kort periode - heel klein rooibokkies is gewoonlik net tussen Desember en Januarie in die wildtuin te sien. Die jong diere word in Bosveld-seisoene uitgebeeld in die maande wat hul waarskynlik te sien is.Bosveld-seisoene kan help om voëls uit te ken aan hul seisoenale aktiwiteite. Die Diederikkie is byvoorbeeld tussen Oktober en Maart in die Wildtuin. "Soos die meeste koekoeke word hulle meer dikwels gehoor as gesien. Hulle lê eiers in die swartkeelgeelvink en bontrugwewer se nes."Die opvallendste seisonale veranderinge is volgens die skrywers in die plantegroei te sien.So blom die Sekelbos net tussen Oktober en Januarie. Dis dan wanneer hierdie struik uitgeken kan word aan die pers en geel blomme wat soos Chinese lanterns lyk. Die sambokpeulbome is baie opvallend rondom September wanneer hul blomme nog voor die blare verskyn. Die Peulmahonie blom ietwat vroeër - tussen Julie en November. "Die wortels van hierdie boom wat algemeen in die noorde voorkom, is gebruik om bilharzia te behandel en is as 'n gelukbringerdoepa voor 'n jagtog gebruik."Sulke agtergrond feite word oor meerdere plante gegee. Van die maroela leer jy byvoorbeeld dat 'n swanger vrou volgens oorlewering die geslag van haar baba kon bepaal deur die verpoeierde bas van 'n maroela te eet. Die baba se geslag sou dieselfde wees as dié van die boom. (Meerdere arme moeder sou mettertyd ontnugter wees!)Oktober en November is dit blomtyd vir die tjienkerientjee en ook die kremetart. Laasgenoemde se wit blomme word deur vlermuise snags bestuif. Interessant is dat die stam holtes vorm wat in die reënseisoen tot 400 liter water kan opvang.Die kanse is sterk om springende boomsade elke lente in die Wildtuin te sien. Dis die werk van die springboontjiemot wat haar eiers in groen tambotiesade lê. "Wanneer die ryp saad val, probeer die larwe binne-in om die saad uit die son te beweeg en veroorsaak soms dat saad tot 3 cm hoog spring."En so is daar 'n horde brokkies inligting oor wat om in watter seisoene te verwag ongeag of jy belangstel in die vingerhoedblom, gloeiwurm, rooiborsbyvreter of die groot grys boompadda.
Oorweeg dit dus om 'n draai in Suid-Afrika se bekendste nasionale park te gaan maak na die winter - en beleef 'n gans ander wêreld.

Friday, July 17, 2009

Groenhuis Gastehuis, www.philippolis.co.za


Brrrr ... Dis mid-winter

Kouer kan dit skaars. 'n Kouefront trek oor Hanover in die Noord-Kaap. Foto: Jens Friis

Hier het Olive gewoon in De Aar

DE AAR. 'n Blaarlose boom gooi sy geraamte-skaduwee teen die Schreiner-huis in De Aar. Olive Schriner, die bekende Suid-Afrikaanse skrywer en feminis, het tussen 1907 en 1913 in dié Noord-Kaapse dorp gewoon. Die huis waar sy haar boek Woman in Labour geskryf het, huisves deesdae 'n huisrestaurant. Foto: Jens Friis

Tipies Vrystaat

KENMERKEND VRYSTAAT: So Vrystaat soos kan kom: 'n vaalwit grasvlakte omring 'n plaasopstal wat beskermd staan onder 'n reuse bloekom. Dié foto is geneem op die plaas Krapfontein langs die N1 tussen Edenburg en Bloemfontein. Foto: Jens Friis

Monday, June 29, 2009

Kom voel dat jy lééf . . .




JENS FRIIS het in die Zambezi-rivier gaan baai en letterlik oor die rand van die Victoria-waterval geloer terwyl net sy kop uit die water steek.
ONLANGS speel ek en ’n groep vriende Truth or Dare.“Wat’s die gevaarlikste dog wonderlikste ding wat jy ooit gedoen het?”Aarsel hoef ek nie, want dit sal my immer bybly. “Dis die keer wat ek letterlik uit die waters van die Zambezi oor die rand van die Victoria-waterval geloer het . . . ” Maar verder as ’n inleidende sin kom ek nie. “Nee wat!” sê ’n stem vol ongeloof. “Probeer ’n ander storie . . . Daai een koop ons nie.” En g’n regdenkende mens sou seker nie. Te dik vir ’n daalder klink dit. Maar dié is g’n wolhaarstorie nie. Só het dit gebeur . . .Een smoorwarm Saterdagmiddag stap ek van die Royal Livingstone Hotel na die waterval. Die res van die groep dut en ek wil gaan prentjies maak - die oggend se bewolkte weer was nie ideaal vir foto’s nie. Dis met dié fotonemery dat ek met ’n Zambiër aan’t gesels raak. Hy blyk ’n deurwinterde (nie-amptelike) gids te wees wat besoekers rondwys en só ’n bestaan voer. “Kom ek wys jou Livingstone Island waar dr. David sy tent in 1855 opgeslaan het,” stel hy voor. “Jy kan ná die tyd besluit hoeveel jy my wil gee.” Dis moeilik om dié uitnodiging te weerstaan. Vooraf het ek gelees die eiland is ’n Wêreld-erfenisterrein. Geen permanente strukture mag opgerig word nie en slegs agt mense op ’n keer word toegelaat. Die toegangspoort is ’n boot wat daagliks om 16:00 daarheen vaar.“Kan mens dan daarheen stáp?” wil ek weet.Hy knik. “Kyk, die Zambezi is nou op sy laagste. Groot, groot dele van die rivierbed is droog. Oor drie weke sal die reëns weer begin.”Net vóór die reënseisoen in Desember is die miswolk bo die waterval die kleinste. Dan stort 18 miljoen liter water per minuut hier af teenoor 320 miljoen  liter in April. Maar ten spyte van hierdie skouspel twyfel ek steeds oor die potensiële avontuurtog met die gids. Ek kan tog nie sommerso Suidelike Afrika se langste rivier (2 060 km) invaar (lees: stap) nie.“Wáár is die eiland?” wil ek weet.Dáár (asof nie te ver nie), wys hy met ’n vinger in die rigting van die rivier. Ek skerm met my hand. My donkerbril lê (soos gewoonlik) tuis.“Goed,” sê ek. “Kom, ons stap.”Maar spoedig blyk dit dat die skyn bedrieg. Livingstone-eiland is heelwat verder as wat dit lyk en die sakkende son kleur reeds die horison nartjie-oranje oor Zimbabwe. Ons gaan beslis nie tot by Livingstone­-eiland kom nie. Daarom besluit ons om tot by ’n sekere waterpoel te stap. “Dis een van my geliefde plekke, ’n natuurlike jacuzzi op die rand van die afgrond,” vertel hy.Hier van die Zambiese kant het ons ’n ongewone blik op Victoria se vyf aparte valle - ’n oostelike katarak, die reënboogwaterval, die hoefysterwaterval, die hoofwaterval en die duiwelskatarak aan die westelike kant.Ons spring oor strome, en soms moet ons daar déúr. Dan moet jy jou staan ken, anders vat die stroom jou. Menigeen het al hier afgespring óf geval - onder andere ’n Brit in ’n kano. Op ’n wonderbaarlike manier het hierdie Engelsman oorleef. Hoe, weet nugter. Al die ander is dood. “Ten minste is hier nie ’n gevaar dat ons op ’n krokodil gaan afkom nie,” probeer hy gerusstel. “Krokodil se kind weet om weg te bly van hierdie afgrond.”En ’n áfgrond is dit gewis: teen 110 m diep, 50 m breed en 1,7 km lank is dit veel groter as Niagara of Iguazu.Die vallende water veroorsaak ’n oor­ver­dowende lawaai. Daarom dat die inwoners die waterval Mosi-oa-tunya noem, oftewel “die rook wat donder”. Livingstone het in sy 1855-dagboek geskryf dat die miswolke lyk soos “die rook van groot grasvlaktes wat brand”. Ons kom ’n drietal toeriste (ook met ’n gids) teë wat met groot lof van die kleine rotspoel praat. Maar verder is g’n siel in sig nie. Dis ongelooflik dat ek hierdie natuurwonder vir myself het. Victoria val immers in dieselfde klas as Kilimandjaro, die Sahara, die piramides of die vulkaanparadys Ngorongoro. Dis een van die Sewe Wonders van die Wêreld.Hoewel dit stil hier lyk, gaan dit beter met Zambië se toerisme as ooit weens voort­slepende politieke onrus, bloedvergieting en kapings in Zim. Die laatmiddaglug smeul in die son. Ek vee die sweet af toe ons by die rotspoel kom.Dit moet die bes geleë “jacuzzi” ter wêreld wees: ’n rotspoel genestel presies daar waar die Zambezi-rivier in die Victoria-waterval verander. Soos die gids gaan lê ek op my maag in die rotspoel, rek my nek uit en loer oor die afgrond. Die einste waters wat oor ons lywe spoel, vloei millimeters verder nie meer ­horisontaal nie, maar raak aan’t stort en plof 110 m laer neer.Dit was só ongelooflik dat ek byna my nek verrek het om telkemaal wéér na die wonder te staar. Was ek van lotjie getik om só ver te gaan? Dalk, maar dis wel so dat vrees grootliks vrees kan besweer. Jy raak gewoond daaraan. Soos Livingstone dit gestel het: “The sense of danger vanish­es when you are in the country of the lions.” En wáár is dít meer gepas as hier, waar adrenalienver­slaafdes deur stroomver­snellings en maalkolke roei, van die Vic Falls-brug spring, toeriste op olifante ry . . . of ek oor die waterval-afgrond hang.Kom doen mee as jy ’n woema-mens is wat die lewendigste voel in extremis, die grense wil toets.Maar onthou: dis op eie risiko. Soos my Truth or Dare-maat graag sê: Die kerse met die grootste vlamme brand meestal ook die vinnigste uit.. 

Monday, June 22, 2009

Groenhuis Gastehuis, Philippolis, 051-773-0073


2020 SE KOLOSSE

- Londen
- Parys

- Melbourne

Dié stede sal grootste, duurste en rykste wees

- Jens Friis

CITY MAYORS, die internasionale dinkskrum wat Helen Zille onlangs aangewys het as die beste burgemeester ter wêreld, het 'n lys bekend gemaak van die 100 stede wat hulle glo die grootste sal wees teen 2020.
Teen dié jaar sal Tokio steeds koning kraai met 37,28 miljoen inwoners. Dit word gevolg deur (2) Moembaai met 25,97 miljoen; (3) Delhi met 25,83 miljoen; (4) Dhaka, Bangladesj, met 22,04 miljoen; (5) Meksikostad met 21,81 miljoen; (6) São Paulo met 21,57 miljoen; (7) Lagos met 21,51 miljoen; (8) Jakarta, Indonesië, met 20,77 miljoen; (9) New York met 20,43 miljoen; en (10) Karachi, Pakistan, met 18,94 miljoen.
Tokio is dus grootte-gewys in 'n gans ander liga as sy teenstanders. Dit is bykans dubbeld so groot as Karachi, die tiende grootste stad.
Die beraamde bevolkingsyfers is bereken deur te let hoeveel mense in 2006 in 'n stad gewoon het en dié stad se gemiddelde jaarlikse bevolkingsgroei dan daarop van toepassing te maak tot 2020.
Daar is ook gebruik gemaak van die voorspellings van internasionale en nasionale statistiek-organisasies.
Onder bogenoemde stede sal Lagos tot 2020 die vinnigste groei. Dié Nigeriese stad sal jaarliks 'n allemintige 4,4 % méér inwoners hê. In die tweede plek is Dhaka in Bangladesj (3,79 %) en Delhi in Indië (3,48 %).
Drie van die tien grootste stede sal met minder as 1 % per jaar groei. Hulle is Tokio (0,34 %), New York (0,66 %) en Meksikostad (0,9%).
Interessant is dat twee van die grootste honderd stede na verwagting 'n negatiewe groei sal toon, naamlik Seoul (-0,5 %) en Londen (-0,02%).
Luidens die verslag sal Beihai, China, die stad wees wat die vinnigste sal groei tot 2020 met 'n groeikoers van 10,58 %. In die tweede plek is Surat, Indië met 4,99 % en Kaboel in Afganistan met 4,74 %.
Drie Suid-Afrikaanse stede pryk op dié lys. Ekurhuleni aan die Oos-Rand beklee die 77ste plek en sal na verwagting 4,82 miljoen inwoners hê. Johannesburg is in die 82ste plek met 4,67 miljoen inwoners. Kaapstad haal in die 99ste plek net-net die lys met sy verwagte 3,92 miljoen inwoners.
City Mayors wys in die verslag daarop dat dit uiters moeilik is om 'n "stad" te definieer aangesien verskillende stede deur die jare al só gegroei het dat hulle nou aaneenliggend is. Daarom moet onder meer op sosiale, ekonomiese en kulturele oorwegings gelet word wanneer besluit word watter bewoonde areas 'n stad vorm.
Soos hierbo genoem, sal Lagos die grootste stad in Afrika wees. Dit word gevolg deur Kaïro in die tweede plek met 14,02 miljoen inwoners, Khartoem in Soedan 6,4 miljoen, Dar es Salaam in Tanzanië 5,4 miljoen, Cassablanca in Marokko 5,09 miljoen, Loeanda in Angola 5,06 miljoen, Nairobi in Kenia 5,02 miljoen en Algiers in Algerië 4,93 miljoen.
Volgens City Mayors sal Tokio die rykste stad op aarde wees in 2020. Die daaropvolgende stede is New York (2), Los Angeles (3), Londen (4), Chicago (5), Parys (6), Meksikostad (7), Philadelphia (8), Osaka/Kobe (9) en Washington (10).
Amerika spog dus met nie minder nie as vyf van dié stede.
Al tien bogenoemde welgestelde stede pryk ook op die 2005-lys. Teen 2020 sal sommige bloot van plek verander het.
Maar as 'n stad welgesteld is beteken dit nie noodwendig dat dit duur is om daar te woon nie.
Volgens City Mayors is die aller duurste stad nie in Europa nie, maar wel in Afrika. Nes verlede jaar is Loeanda in Angola die duurste stad op onse planeet.
Ook uit Afrika is Libreville in Gaboen. Dit is die agtste duurste stad.
Die ander stede onder die top tien is almal in Europa: Oslo (2), Stavanger (Noorweë) (3), Kopenhagen (4), Moskou (5), Genève (6), Zürich (8), Basel (9) en Bern (10).

Londense huismuseum beslis ’n besoek werd

- Jens Friis
’n ONVERWAGSE manuskrip lewer dikwels ’n beter boek op as een wat gestuur word met groot fanfare, sê ’n uitgewersvriend.Tydens ’n besoek aan Londen het ek ’n soortgelyke ervaring gehad. Ek het nie met groot verwagtings na die John Soane-museum gegaan nie, maar toe ek daar uitloop, was ek hoogs beïndruk oor hierdie vonds. Dit is nie net ’n argiektuurmuseum nie, maar ’n imposante dorpshuis met ’n allemingtige eklektiese kunsversameling. Sy eertydse eienaar en naamgenoot is in 1753 gebore as die seun van ’n messelaar. In 1777 het John Soane met ’n reisbeurs van die Royal Academy vir drie jaar in Italië gaan woon. Dis dan ook hier waar hierdie argitek begin versamel het aan sy omvangryke kunsversameling. In 1806 het Soane hoogleraar aan die Royal Academy geword. In hierdie tyd het hy ’n huis langs Lincoln Inn Fields gekoop, ’n park wat vandag nog rus bied vir voosgeredeneerde prokureurs in die kern van Londen se regswêreld.Hierdie woning langs Lincoln Inn Fields 12 tot 14 het ’n meervoudige doel vir Soane gedien. Dit was nie net woonplek nie, maar ook sy argitekskantoor, biblioteek, uitstalplek vir van beelde tot skilderye, en ’n gebou waar hy vrye teuels aan sy argitektoniese drome kon gee. Hier kon hy letterlik bou en verb(r)ou. Nietemin getuig die kamers wat hy opgeknap het van basiese riglyne wat hy altyd nagevolg het soos skoon lyne, vindingryke gebruik van ligbronne, oordeelkundige detail en presiese proporsies. Sy Neo-Klassieke styl het uiters gewild geword en sy praktyk het gefloreer. Dalk sy belangrikste werke was die Dulwich College-kunsgalery en die Bank of England. Laasgenoemde het ’n groot invloed gelaat op die ontwikkeling van kommersiële argitektuur, maar is helaas in die 1920’s grootliks deur sir Herbert Baker herbou. Hierdie afbreek van Soane se vlagskipprojek is al beskryf as “die grootste argitektoniese misdaad in Londen tydens die twintigste eeu”. Weens die baie opdragswerk het geld na Soane gestroom en kon hy artefakte versamel wat in die British Museum sou kon tuishoort. Hieronder tel waardevolle brons uit Pompeii, skilderye deur Canaletto en Hogarth, asook ’n sarkofaag van Seti I, ’n Egiptiese farao. Ná die dood van sy vrou in 1815 het hy in hul dorpshuis bly woon. Sy oë het aansienlik verswak, maar hy het steeds stukke bly aankoop en sy versamelings herstruktureer. Met sy twee seuns was hy nie ingenome nie en aan hulle wou hy niks bemaak nie. Daarom het Soane bepaal dat sy huis bewaar moes word sodat “amateurs en studente” hieruit vreugde en kennis kon put. En dis hoe die John Soane-museum tot stand gekom het. Die maklikste om hier uit te kom is deur die moltrein na Holborn te neem. Die museum is ’n klipgooi van hier – reg langs die groen oase genaamd die Lincoln Inn Fields.Die museum is van Dinsdag tot Saterdag tussen tien en vyf oop. Toegang is pasella.Byna 100 000 besoekers doen hier aan per jaar – nogal ’n lot vir ’n huismuseum. Daarom is dit wys om met oopmaaktyd teen tien ’n draai te maak, want anders mag jy dalk in ’n tou staan.

Sutherland: 'n Warm bestemming




- Jens Friis
SUTHERLAND het die twyfelagtige eer om bekend te staan as een van die koudste plekke in die land. Hier het die kwik immers al by -16 C gedraai.
Tog het dit in die afgelope jare een van die "warmste" (naweek)bestemmings geword.
As jy immers nie die hoendervleisweer tuis kan ontwyk nie kan jy netsowel gaan ondersoek instel hoe koud is yskoud. En net dalk, is jy gelukkig en sneeu dit selfs in Sidderland!
Oor dié bibberweer skryf N.P. van Wyk Louw, dalk Sutherland se bekendste boorling, as volg:
ek staan weer by 'n wit poel waar 'n wintermiddag sneeu en ek is klein en hoor verskrik 'n jakkals uit die rante skreeu.
Maar dit is die "blomgroot sterre" waaroor Van Wyk Louw gedig het wat sy geboorteplek werklik op die wêreldkaart geplaas het.
Dié dorp is byna 1 500 m bo seespieël en spog met van die helderste sterbelaaide nagte denkbaar. Dis dan ook 'n hoofrede waarom die Suider-Afrikaanse Groot-teleskoop (SAGT) 18 km buite Sutherland op die Fraserburgpad staangemaak is.
'n Sterpartytjie is op Oujaarsaand 2008 hier gebou waartydens 'n beperkte aantal mense, soos nog nooit tevore, deurnag toegang tot die teleskope gehad het. Dié geleentheid het Suid-Afrika se deelname in 2009 ingelui tot die internasionale Jaar van Astronomie soos verklaar deur die Verenigde Nasies.
Terloops, 2008 was die herdenking van die eerste astronomiese gebruik van die teleskoop deur Galileo Galilei. Dit was 'n gebeurtenis wat 400 jaar van astronomiese observasies ingelui het en 'n revolusie in die mensdom se kennis oor die heelal meegebring het. Ná dié Galilei heet die Galileo Kunsgalery langs Sutherland se hoofstraat waar jy pragtige swart-en-wit foto's kan aanskaf.
Nie te ver van die SAGT-teleskoop staan een van die laaste aktiewe vulkane in Suid-Afrika. Dis moontlik om Salpeterkop met sy onderskeidende donkerswart vulkaniese gesteentes uit te klouter. Selwers het ek dit nie gedoen nie, maar ek kan my net indink dat jy vanaf die piek 'n ongekende blik sal hê oor die die Roggeveld en sy koue sterre-dorp.
Sutherland dateer uit 1857 toe 'n nuwe N.G. gemeente op die plaas De List aangelê is om die Roggevelders te bedien. Die volgende jaar is die eerste woonerwe verkoop. Volgens P.E. Raper se Dictionary of Southern African Place Names is daar besluit dat dié nedersetting sou heet na ds. Henry Sutherland (1790-1879), 'n Skotse predikant van Worcester.
Soos in omtrent alle Karoo-dorpe is die indrukwekkendste gebou op die dorp dan ook juis die N.G. Kerk. Dié Neo-Gotiese kerk is ontwerp deur Charles Freeman, 'n argitek wat ook verantwoordelik was vir die moederkerk op Graaff-Reinet. Dié nasionale gedenkwaardigheid is in 1903 ingewy, maar terwyl dit in aanbou was het die Kakies die kerk beset en dit as slaapplek gebruik, skryf Deirdré Richardston in Historic Sites of South Africa.
Dis oor dié einste kerk wat Van Wyk Louw skryf in sy bekende gedig "Beeld van 'n jeug: Duif en perd". Terwyl die jong seun in die agterplaas van hul huis op die dorp in 'n boek oor die Romeinse geskiedenis lees en die swart hings in die stal hoor, sien hy hoe sy duiwe "met vlerke oop" oor die dorp vlieg:
en hoog sien 'k hulle oor die toring pyl van ons kerk en een groot sirkel trek rondom die dorp, die rante-kom, en seil teen die donkerwolke in wat ver- weg lê en middag maak.
Danksy die ryklike gebruik van donkergrys plaaslike klip het Sutherland 'n merkwaardige argitekturele eenheid. Die boustyle van die kerk, skool, koshuis, polisiekantoor en tronk is byvoorbeeld uiteenlopend, maar dit word deur die gebruik van klip saamgebind. Buiten die donkergrys klip is harpuis-, renoster- en sneeuwit spekbosse ook kenmerkend van dié geweste.
Sou jy Sutherland toe wil gaan is daar omtrent net één pad. Ry met die N1 suid tot anderkant Laingsburg. By die afdraaipad na Matjiesfontein draai jy nie links nie, maar wel regs. Van hier sal die Verlatekloofpas wat uit 1875 dateer jou kronkel-kronkel na die platorand lei. Sutherland lê 120 km vanaf die N1. Onderweg sal jy nie ver verby Gunstefontein ry. Hier het Van Wyk Louw se oupa vanmeleë geboer in die 1880's.
Maar helaas stap die jare meedoënloos aan - selfs in hierdie afgeleë wêreld waar dit weinig anders lyk as toe die eerste trekboere hier huis opgeslaan het.
Dít het W.E.G. Louw maar al te goed besef toe hy ná die dood van sy broer hul geboortedorp besoek en mymer oor 'n vervlietende jeug in "Verslag van 'n winterrein":
Waar is die ruitjies van die plankstoepdeur, rooi en blou en groen? Die tuinmuur, met sy heinings van sipres, 'n donker gang wat oplei na die druiweprieel en die dam? Die agterplaas, met sy duiwehok, sy balie, die warmte van blou gruis? Die stal, met daarbinne, kragtig en swart, die hings wat jou wit oog aankyk in die donker? Dis alles weg. Dis deel van 'n droom. Dis reeds 'n gedig uit die kinderjare van wie hier gewoon het 'n halfeeu gelede . . .

SOU JY GAAN
* Sutherland se toerismekantoor kan gebel word by 023-571-1265. In die omgewing is meer as 20 gasteplase en -huise om te oornag. Maar dis uiteraard nietemin wys om vooruit te bespreek - veral as die wêreld wit getooi is in die winter en die Kapenaars hierheen stroom.
* Dis noodsaaklik om 'n bespreking te maak as jy die SAGT-teleskoop (023-571-2436) wil besoek.
* Winters kan die R354 ysglad wees. So wees ekstra versigtig. Vul jou petroltenk Saterdae, want Sondae is dit soms 'n probleem om petrol te kry.
* Besoek www.astronomy2009.org.za en www.saao.ac.za.

Graf oortrek van soenmerke


OM eer te betoon aan Oscar Wilde, soen baie van sy bewonderaars sy grafsteen in die Pere Lachaise-begraafplaas in Parys, Frankryk. Sy grafsteen is een massiewe marmerblok omtrent 4 x 6 m groot - en daar is skaars 'n plekkie waar daar nie 'n lipstiffiemerk is nie. Die begraafplaas is 'n toeriste-attraksie met grafte van beroemdes soos Frederic Chopin en Jim Morrison. Foto: Jens Friis

Die trein na Matjiesfontein




"Temadorpies" is hoogmode en talle winkelsentrums en (Monte)casino's word hiervolgens uitgelê. Die ware Jakobs soos Pelgrimsrus, Gold Reef City en Matjiesfontein is egter dun gesaai. Laasgenoemde het JENS FRIIS se hart reeds as kind gesteel en hy doen steeds graag in Matjiesfontein aan as hy die pad Kaap toe vat.

Só HET MATJIESFONTEIN GEGROEI TOT WAT DIT VANDAG IS
Dis aan James Douglas Logan wat Matjiesfontein grootliks sy bestaan te danke het. Voor sy aankoms in 1884 was dit vir ses jaar reeds bloot 'n stopplek vir stoomtreine om water in te neem. Nadat die Australiese skip waarop Logan was byna by Kaappunt gesink het, het hy by Simonstad afgeklim, stasiemeester van die pasvoltooide Kaapstad-stasie geword en is later bevorder tot distrik-superintendent van die spoorweë tussen die Heksrivier en Prince Albert Road.
Omdat Matjiesfontein sentraal geleë was vir sy werk, die droë Karoo-lug goed was vir sy swak bors en hy die alleenreg ontvang het om verversings op Matjiesfontein te verkoop, het die Logans hul daar gevestig. Daar word vertel dat Logan, 'n knap sakeman, 'n fortuin gemaak het deur kokend warm sop te verkoop. Voordat dit drinkbaar was, het die trein vertrek, die sop is teruggegooi in die pot en dit was gereed vir die volgende reisigers. Mettertyd het 'n dorpie aangegroei rondom Logan se Hotel Lord Milner - genoem na die Kaapse goewerneur. Logan was Kaapse parlementslid en diesulkes soos die sultan van Zanzibar en sir Randolph Churchill, vader van Winston, het aangedoen by die landheer wat 100 000 ha rondom Matjiesfontein besit het. Met Logan se dood in 1920 was die Karoo-lug-mode iets van die verlede. Boonop is die hoofpad verlê. Die Matjiesfonteindroom het gekwyn totdat die sakeman David Rawdon die ganse nedersetting in 1968 van Logan se kleinseun gekoop het en die Hotel Lord Milner heropen het. Transnet het enkele jare gelede die pragtige stasiegebou opgeknap en 'n konferensiesentrum ingerig. Die Marie Rawdon-museum, wat ook hier gehuisves word, het van die meeste Anglo-Boereoorlog-memorabilia in die land. 'n Britse kamp met oor die 20 000 perde en 10 000 soldate was destyds hier in die veld. Die letters ``VR'' verwys nog na die heerskappy van Koningin Victoria op 'n briewebus langs die poskantoortjie. Langsaan staan die huisie wat Olive Schreiner gehuur het en waarin sy lang gesprekke met Cecil John Rhodes gevoer het. Deesdae is dit 'n gastehuis soos die meeste huise in die dorp. Die Coffee House, vroeër die algemene handelaar, verkoop outydse lekkers en ander eetgoed. Voor die winkel staan nog twee rooi-en-geel Shell-petrolpompe - 'n verwysing na die nasionale pad wat vroeër hier deur geloop het.

EERSTES EN ENIGSTES
Matjiesfontein spog met talle eerstes en enigstes:
* Die eerste internasionale krieketwedstryd tussen Suid-Afrika en Engeland is hier in die middel van nêrens gespeel. Die destydse heer en meester van Matjiesfontein, Jimmy Logan, het twee toere van Lord Hawke se spanne na Suid-Afrika gereël. Later het Logan betaal vir die ganse Suid-Afrikaanse span se toer na Engeland. The Laird's Arms, waar die dors geles kan word, is vol kiekies van die krieketmal Logan, terwyl die meubels daarin van die Marleybone Cricket Club by Lords kom.
* Tweedside Lodge, 'n Victoriaanse huis met 25 vertrekke, was die eerste in Suid-Afrika met elektrisiteit.
* Daar word aanspraak gemaak dat die langste private telefoonlyn in die Kolonie dit verbind het met Tweedside Farm, 20 km suid langs die N1. Dié foon is nou te sien in die bankmuseum straataf.
* Dié dorpie was ook ander vooruit deur sowel elektrisiteitsvoorsiening en 'n rioolstelsel met water te hê.

SOU JY GAAN
* Matjiesfontein is 'n paar minute se ry uit Laingsburg langs die N1 na Kaapstad. Dis dus nie 'n halfweghuis Kaap toe vir Beeld-lesers nie. Maar dis wel 'n lekker oornagplek as jy die eerste dag ver wil ry en dan oorslaap om die volgende oggend vroeg by die see aan te kom.
* Bring winters genoeg warmklere en somers die nodige sonbrandmiddel en sonbrille, want Matjiesfontein is in die Karoo. Dis tipiese woestynweer.
* Sou jy Matjiesfontein as basis vir 'n paar dae wil gebruik is hoogtepunte in dié wêreld Sutherland en Seweweekspoort.
* En as jy soos Sonja Heroldt die Trein na Matjiesfontein wil vat, gooi dan 'n oog by http://www.spoornet.co.za/ of bel 086 000 8888.

'n Stukkie Frankryk in Noord-Amerika

- Jens Friis
BESOEK jy Montréal, die tweede grootste Franssprekende stad naas Parys, is dit verstommend watter onderskeidende Quebecois-kultuur inderdaad bestaan – ’n ongewone bestuiwing van Europese joie de vivre en Noord-Amerikaanse can-do. Die ervaring is byna soos jy jou ’n idilliese rendezvous in Parys sou voorstel, maar Montréal is g’n kloon van die Franse hoofstad nie.Greene Avenue en Sherbrooke Street in Wes-Montréal het ’n tipiese Britse gevoel met hul kroeë en Victoriaanse geboue. Langs grastennisbane word op lowergroen rolbalbane kroket gespeel. In die Queen Elizabeth-hotel het John Lennon en Yoko Ono in 1969 dae lank nie suite 1742 verlaat nie en Give Peace a Chance  opgeneem.Montréal herinner Franse ook nie aan Parys nie. Die stad se strate loop, nes dié in New York, in ’n roostervorm. Franse stede, nes Washington DC, is ontwerp rondom sirkels waar boulevards soos die speke van ’n wiel na ’n as lei.Digby die magtige St. Lawrence-rivier loop keisteenstrate verby voor die oudste huise in Noord-Amerika. Sewentien jaar voor Van Riebeeck se koms na die Kaap het Jacques Cartier 1 400 km die kontinent binnegeseil en hier ’n Indiaanse nedersetting, Hochelaga, gevind. Hy het na die heuwel waar om die stad gebou sou word, verwys as mont réal (Frans vir koninklike berg) Vandaar die naam Montréal.Mettertyd het die Engelse die bewind oorgeneem en veral Joodse, Italiaanse, Chinese en Russiese immigrante het hulle hier gevestig. Dit gee ’n kosmopolitaanse gevoel aan Quebec se grootste stad. Op buitelugverhoë, in parke en sale, maar veral in die stegies en pleine naby die hawe, weerklink note uit vreemde wêrelddele. Straatmusikante hou sy-aan-sy-konsert. Feitlik oral is jy veilig. Selfs gure karakters sê “excusez moi” pleks van om jou vreemd aan te kyk sou jy per ongeluk teen hulle stamp.Langs die Rue Notre-Dame is die Hotel de Ville, ’n tipiese Franse stadsaal waar Charles de Gaulle op ’n balkon sy bekende “vive le quebec libre”-toespraak in 1967 gelewer het. St. Denis en St. Laurent Boulevard is omsoom met bistro’s, patisseries met uitstekende croissants en sypaadjie-kafees soos Parys se St. Germain des Pres. In die somer is dit stampvol as Perrier gedrink word teen die ondraaglike humiditeit.Jy eet ’n crepe, kyk hoe ’n straatkunstenaar die portret van ’n kleuter afrond en groet wuiwende verliefdes op ’n perdekoets met ’n “bonjour”. En ja, die Quebecane soen, nes die Franse, graag hul geliefdes op straat.Wanneer vars sneeu in die winter soos bakpoeier onder jou voete op straat kraak, is die talle reuse-boekwinkels net die plek om tyd deur te bring. ’n Magdom koerante en leesstof in Frans is te koop, maar ook heelwat van oral oor die wêreld. Te kry uit Afrique de Sud is Kentridges, Krogs, Coetzees, Mandels en Makebas. Vir die gemiddelde Quebecaan staan Franssprekende Wes-Afrika egter voorop.Die inwoners van Quebec is gaande oor disse wat moeilik in Frankryk of elders in Kanada te kry is – soms met goeie rede. Hieronder tel poutine, ’n bord aartappelskyfies met vleissous en gesmelte mozarella bo-oor. Tog is Kanadese cuisine ietwat van ’n oksimoron. Ontbyt is groot, en soos in Amerika, kompleet met wafels en esdorsingsap (marple syrup) of bagels. Varkpasteie met dik ertjiesop is tradisioneel, maar jy sal waarskynlik dieselfde eet as in Londen of Kaapstad – dalk net minder skaapvleis.Stap jy uit ’n restaurant word jy met die kenmerkende “merci-bye!” gegroet. Die inwoners spring vaardig tussen hierdie twee tale in ’n stad wat onderskeidelik deur Franse, Engelse en Kanadese gebou is. Altesaam 66% van die 3,1 miljoen inwoners praat Frans en net 15% Engels.CD’s deur plaaslike kunstenaars word in toonvensters saam met dié van sangers uit Frankryk uitgestal. Daarna kom jy eers op Amerikaanse pop-musiek af. Selfs Celine Dion, dalk Montréal se bekendste inwoner, verkies Frans, maar snap die noodsaak van Engels en slaan gemaklik oor soos die situasie dit vereis.Want die Quebecane het besef: Erken verskille, maar skat die ooreenkomste na waarde sodat dit as basis kan dien waarop lewens tesame gebou kan word.

Só is Geneefse fontein "oopgeboor"

- Jens Friis

En hoor jy die magtige dreuning?
Oor die meer kom dit aangesweef ...
Dis die bewys van Genève se ontwaking.
Wat almal laat glimlag en juig.

GENèVE. Die Jet d'Eau, die ikoon van Genève, pryk op omtrent elke yskasmagneet, boek of poskaart oor dié stad, is die logo van die toerisme-kantoor en as dit afgeskakel is sal jy sonder twyfel wonder wat jy mis.
Hoe dié fontein ontstaan het, is 'n fassinerende verhaal.
Die huidige Waterfontein se voorganger dateer uit 1886. Die hidroliese turbines langs die Rhône-rivier se waterdruk is destyds gebruik om masjiene in die stad aan te dryf. Saans was daar egter 'n oormaat waterdruk as die stad se ambagsmanne huiswaarts gekeer het.
'n Opgaarsisteem vir die surplus waterdruk was in die pyplyn, maar tot dan moes daar 'n ander plan gemaak word. As tussentydse maatreël het 'n ingenieur toe 'n klein gaatjie aan die einde van die waterdrukkanaal laat boor.
Die resultaat, 'n fontein wat 30 m die lug ingespuit het, was onmiddellik 'n trekpleister waarheen mense van wyd en syd gestroom het.
Toe die tydelike uitlaat onnodig geword het, het die stadsvaders 'n gulde geleentheid gesien om hul stad te onderskei deur middel van 'n soortgelyke fontein.
Gevolglik is die Waterfontein in 1891 van die Rhône-rivier na die meer wat Genève omsoom, verskuif.
In die jare wat kom sou al sterker pompe en spreiligte aangebring word.
Deesdae troon die Jet d'Eau 140 m die lug in wanneer 500 liter water uit die pyp se tuit gespuit word teen 200 km/h. Vandat 'n druppel die fontein se oog verlaat totdat dit in die meer plons neem 16 sekondes.
Die fontein spoeg daagliks water die lug in gedurende die Europese somer van Mei tot mid-September tussen 09:30 en 23:15. Tussen laat-Maart en April, en mid-September en Oktober is dit Maandag tot Vrydag van 10:00 tot sonsonder te sien, en op Saterdae en Sondae van 10:00 tot 22:30.
Op winderige dae kan die fontein se pluim die omliggende straat en geboue waternat spuit. Daarom word die Jet d'Eau afgeskakel as die wind sterk word.
Om die krag en geraas van die verwoede water die beste te ervaar, moet jy op die pier ("jetty") uitstap. Maar oppas: jy kan dalk net papsopnat word as van die Switserse sproeireën op jou neerplons.

Boergondiërs kán kos maak

Kos is 'n godsdiens in Boergondië, skryf Jens Friis.

TOE ons oplaas welgedaan opstaan, sê my metgesel wat redelik funksioneel is oor kos: ``Jô, hier eet jy nie nét om jou honger te stil nie, nè!''
Gewis nie. Vir die Boergondiërs is éét 'n estetiese belewenis. Dis 'n simbool van die goeie in die lewe.
Die okkasie om daardie dag weer eens die mae boordensvol te vul?
'n Jagtersete wat 'n hele Saterdag duur.
Elke jaar as die eerste blomme verskyn, kom die jagters byeen op dorpies soos dié van Juliette Binoche en Johnny Depp in die rolprent Chocolat.
In April is die lente voor die deur. Die inwoners verlang na die son, die warmte wat wag. Daar word gekook, maar ook gelag, geproe, geëet, geniet en gesels.
Dis hoe dit nou maar eenmaal gedoen word. Maak nie saak of dit op Vézelay, St. Bris le Vineux of in Auxerre is nie.
Die middagete begin om twaalfuur. Ons word vriendelik maar sonder fieterjasies ontvang en skuif langs lang tafels in. Die atmosfeer is gesellig warm, lekker luid. Beslis nie 'n sotto voce-arlour nie.
'n Stewige porsie gegeurde hoenderpensies word met soutigheidjies voorgesit. Warm kommetjies witaspersiesop met broccoli en croutons volg. Die borde is nie klein nie en dis vól.
Tussendeur berei 'n paar gekonfyte vroue die volgende gang terwyl kinders in die kombuis om hulle kloek.
Daar word vreeslik gekuier totdat twee groot skywe tuisgemaakte wildspatee verskyn en ná 'n ruk nog 'n porsie.
Dit word gevolg deur 'n wildevark-glansboud wat op 'n spit gebraai is, én ná 'n ruk ja, natuurlik 'n help-weer.
Daarna kom beespotbraaistuk met romerige amandelsous en groenslaai. Dis uit die boonste rakke. Met die tweede omstuur help ek my natuurlik weer. 'n Kleiner happie, want my smaakkliere wíl nog, maar my maag kan nie meer nie.
Ons eet groenslaai voor die kaas. Die verskeidenheid is 'n versoeking.
Nog is dit het einde niet, want volgende is sjokolademousse-koek in brandewyn. Hierby word sjampanje gedrink.
En uiteindelik die koffie. Die ganse maaltyd word afgerond met schnapps.
Die honderdtal gaste het by die 200 bottels wyn gedrink. Tog het elke Fransman hom gedra. Jy merk skaars dat daar soveel van die spreekwoordelike ``nektar van die gode'' in kele verdwyn. Elke gang word dan ook met sy eie wêreldgehalte-wyn voorgesit. Soos Leonardo da Vinci immers gesê het: ``Wyn is die hemelse drank van die druif.''
Die maaltyd hou eers so agtuur op. Die volgende Sondag sou die ganse kommune vir nog 'n sosiale geleentheid byeenkom die jaarlikse ``varkete''.
Gelukkig sou ek dan al elders wees. Hierdie mense eet darem al te verskriklik!

Slegs in Londen

LONDEN beoog om R28 miljoen te spandeer op 'n bemarkingsveldtog en hoop om die plaaslike ekonomie só 'n hupstoot van R830 miljoen te gee teen die einde van die jaar. Die internasionale bemarkingsveldtog se tema is "Only in London" en fokus op buitengewone ervarings wat jy in dié stad kan beleef. Hier steek voetgangers die Teems oor op 'n ultra-moderne brug. Foto: Jens Friis

Julia se Biot



JENS FRIIS vertel hoe hy, vars terug in Frankryk, aan’t gesels geraak het met ‘n sonderlinge dame.

BIOT is een van min heuweldorpies noord van Cannes waar massa-toerisme nog nie sy allesvernietigende opmars begin het nie.
"En mag dit my tog gespaar bly!," wens 'n inwoner, Julia Spencer (82). "Waarom almal alewig elke geleentheid wil aangryp, weet ek nie. Dit kan jou lewe ruïneer en jou voortydig in die graf laat beland!"
Dat soveel grysaards Biot se keisteenstrate bewandel, is 'n bewys dat die Here die inwoners lief het, reken Julia.
Dit is reeds tien voor tien op 'n Woensdagoggend in die hartjie van dié dorp, maar om die stadsplein is daar nog min voete. Die dag word stadig wakker hier.
By die enigste kafeetjie/restaurant wat al oop is, sit ek iets en drink.
Julia is reeds ure wakker "soos dit mos maar met oumense gaan". En nou sit sy haar bene en warm bak in die herfssonnetjie voor ‘n geskenkwinkel van 'n vriendin. Dié winkel staan skouer aan skouer met die kafeetjie/restaurant waar ek sit en dít was die aanknopingspunt vir ons impromptu-gesprek.
Op Julia se skoot lê dié geweste se dagblad. Dit lees sy van hoek tot kant, maar dié lesery gaan maar met 'n slakkepas. Die koerant speel tweede viool, want daar is baie dinge wat éérs haar aandag verg.
Hieronder tel ‘n gewroeg oor die vrou oorkant die straat wie se gordyne "permanent pottoe is", die lug wat vandag "darem baie blou is" langs die Middellandse See, en die priester wat wéér onder sy nikotiendrang geswig het.
Laasgenoemde is vir haar 'n steen des aanstoots. "Tipies Fransman, het my man óók gerook. Hy's dood daarvan. Longkanker. Maar ek lees hulle sê selfs die Franse rook ál minder."
Die kerkklok slaan tien keer en kort hierna word die stilte versteur deur die skoenklankeggo's van 'n vrou op hoë hakke.
Julia kyk op vanaf haar koerant - iets is aan't gebeur.
Uit 'n verdwaalstegie kom die eienaar van die restaurant waar ons die vorige aand wou gaan eet.
Vanaf die straat was dit moeilik om verby dié eetplekke te stap. Dit het nie voorgegee om iets spoggerigs te wees nie, maar die buffet het byna geswig onder die oorvloed - soos dit net in hierdie geweste kan wees waar alles volop is. (Selfs die kleine Biot het elke Dinsdag en Vrydag 'n varsprodukte mark waar boere hul beste suurlemoene, tamaties en olywe kom verkwansel.)
Helaas was daar dié aand g'n plek vir 'n muis by dié eetplek nie.
Tog reken Julia nietemin dat ons steeds 'n draai daar móét gaan maak, want jy kry "gawe, geurvolle porsies".
Volgens my bejaarde gespreksgenoot is die ander geheime van dié restaurant se sukses "dat die baas produktiwiteit met gehalte meng" en "dat sy hou van wat sy doen".
"Maar die belangrikste bestanddeel ...," deel Julia my vertroulik mee "is dat daai vroutjie 'n skeutjie Biot-wyn by omtrent al haar disse voeg. Dís waarom algar daar so lekker kuier-eet."
Ons sou nog lekker lank kon gesels, maar Julia se vriendin het vanuit haar geskenkwinkeltjie na haar geroep. Sy het 'n besending glasware (waarvoor Biot bekend is) ontvang en Julia moes help uitpak.
En só het 'n onverwagse geselsie te gou tot 'n einde gekom.
Soos ‘n vriend al opgemerk het: Dit is immers so dat dit deesdae maklik is om te reis, maar al hoe moeiliker om met plaaslike inwoners te meng.



SOU JY GAAN
* Eet iets by die handvol restaurantjies langs die Places des Arcades en drink die atmosfeer in van hierdie Middeleeuse dorpie wat byna 2 500 jaar oud is.
* Sien hoe Biot se "bubble-flecked" glasware gemaak word by onder andere Verrerie de Biot langs Chemin des Combes.
* Die versteekte Rooms-Katolieke kerkie bly my by. Let op die lys name teen een van die kerkmure. Dít gedenk inwoners wat deur die eeue met hul lewens moes boet weens rampe soos aardbewings en brande.
* Selfs in Augustus tydens die Europese skoolvakansie is Biot selde besig. Ook die weer is by hoë uitsondering goor. Dis dus heeljaar goed om Biot te besoek.
* In die winter sluit baie blyplekke langs die Franse Riviera egter hul deure. Dis wys om veral dan vooruit plek te bespreek.
* Biot is uitstekend geleë. Gunsteling vakansiebestemmings soos Nice, Cannes en Antibes is slegs 'n klipgooi ver. Die Biot-treinstasie is op die Cannes-Nice-lyn, maar dis 4 km vanaf die dorp. Jy sal dus moet stap óf ‘n duur taxi neem. ‘n Beter opsie is een van die vele busse wat Biot met die kusdorpe verbind.