Vervoerrevolusie in Europa

- Jens Friis
AMSTERDAM en Kopenhagen het jare reeds toegewyde fietspendelaars.
Maar nou het fietsdeelskemas tot 'n vervoerrevolusie in Europa gelei waar warmer temperature dit vir ryers moontlik maak om gemaklik jaarlank te fiets.
Soos die New York Times berig: "In 'n omgewingsbewuste Europa is daar twee soorte burgemeesters: dié wat 'n fietsdeelskema het en dié wat een wil hê."
Want oor die afgelope paar jaar het dié skemas gewilder geword as wat enigeen kon raai in Barcelona en Düsseldorf tot Pamplona en Lyon. In Rome lyk dit of die Roma'n'Bike-skema ook suksesvol gaan wees, want hoewel dié eeueoue stad ongelyke keisteenstrate het is hulle smal en is dit veel makliker om hier met 'n fiets te ry as met 'n motor.
Met 'n onlangse besoek aan Frankryk was dit opvallend hoe Parysenaars (toeriste mag ook) gebruik maak van die Vélib-skema se 20 000 fietse.
Dit werk só: Daar word swaar op tegnologie gesteun deurdat die fietse gereed staan op geoutomatiseerde rakke. Toeriste kan 'n sewedag-kaartjie teen sowat R50 aanskaf of andersins kan jy jou kredietkaart gebruik om 'n fiets te ontsluit. Hiermee saam kry jy pasella 'n Paris a Vélo-kaart met fietsroetes.
In Barcelona koop jy 'n slimkaart wat vir 'n jaar geldig is teen sowat R220. Die eerste halfuur is verniet waarna jy sowat R2,50 vir elke halfuur daarna betaal. 'n Fiets moet binne twee ure by enige fietsrak terugbesorg word anders mag die kaart gedeaktiveer word.
En in Duitsland en Oostenryk kry fietsryers SMS-boodskappe met kodes waardeur fietse ontsluit kan word.
Londen se fietsdeelskema is in sy kinderskoene, "maar fietsry in die algemeen neem baie toe hier," sê my broer, Nico Friis, wat jare al daar woon. "Fietsrybane word oraloor gebou wat die voorstede met mekaar sal verbind vóór die Olimpiese Spele in 2012."
Selfs in Nederland word fietsry ál gewilder, sê Chris van Oordt, 'n Amsterdammer, "want dis vinniger om só deur die druk verkeer te swiep in ons klein, plat landjie. Fietsry is só gewild dat dit feitlik net so moeilik is om staanplek vir jou fiets te kry as parkeerplek vir jou kar!"
En dis juis híérom wat die fietsdeelskemas nie in Nederland veld wen nie: almal het rééds 'n fiets.
Ook is die steel van fietse hier 'n reuse probleem. "Die tot drie fietsslotte is duurder as die fiets self. Daarom spandeer inwoners nie baie op nuwe fietse nie. Veral dwelmverslaafdes steel graag fietse om geld te kry. Jy kan dié fietse van hulle terugkoop vir omtrent €25 wat veel minder is as die sowat €100 in tweedehandse fietswinkels."
Maar in ander Europese stede blyk fietsdeelskemas 'n suksesvolle manier te wees vir burgemeesters wat vervoerdruk wil verlig en hul "groen" bona fides wil verhoog. Vir die prys van 'n enkele bus kan hul 'n vloot fietse koop en só jare se konstruksiewerk en goedkeuring vir moltreine vryspring.
Uiteraard kom só 'n projek ook met sy probleme.
In Barcelona byvoorbeeld gebeur dit dat pendelaars wat in die middestad gaan werk al die fietse soggens gebruik en die geoutomatiseerde fietsrakke dáár dan oorvol raak.
Dié probleem word vererger omdat die middestad van dié Spaanse stad in 'n kom lê. Dis dus lekker om soggens afdraand fiets te ry, maar eerder smiddae 'n bus huis toe te neem. Dié probleem word nou oorbrug deurdat Bicing's 100 se werknemers fietse per vragmotor terugneem na waar dit benodig word.
Kritici van fietsdeelskemas wys daarop dat só 'n aanryery van fietse allermins tot 'n groener wêreld meehelp.
Maar hoe dit ook al sy, die Europeërs ry wéér fiets - méér as in etlike dekades.

Hitler se heiligdom herleef

JENS FRIIS vertel hoe Hitler se omstrede Olimpiese-stadion buite Berlyn 'n nuwe lewe gekry het.
VERLEDE week het die Britse koerant, The Guardian, in 'n uitgebreide artikel daarop gewys dat talle van die stadions wat in Suid-Afrika gebou word ná die sokkerwêreldbeker dalk 'n wit olifant kan word.
"In Kaapstad en Durban is besluit om nuwe stadions te bou eerder as om die bestaande Nuweland en Kings Park te gebruik. Tensy die onderskeie rugbyspanne oortuig kan word om die nuwe stadions te gebruik, is dit onwaarskynlik dat dit lewensvatbaar sal wees," lui die berig.
Dié probleem is uiteraard nie eie aan Suid-Afrika nie. In talle wêreldstede staan Sokkerwêreldbeker- en Olimpiese Spele-stadions wat ná dié groot geleenthede bitterselde gebruik word.
Vir jare was dit ook die geval met "Hitler se stadion" in Berlyn. Maar sedert die Olympiastadion opgeknap is en die sitplekke 'n dak gekry het in 2004, word hier gereeld konsert gehou tot sokker gespeel - dis die tuisveld van Hertha BSC.
Die stadion, met sitplek vir 76 000 mense, is oorspronklik vir die Olimpiese Spele van 1936 ontwerp. Maar 'n insiggewende toer deur dié omstrede stadion se wandelgange en uitkykpunte vertel jou óók dat dit deur die jare al vir meerdere opskuddings en onderonsies gesorg het.
Nadat Duitsland op omstrede wyse as gasheer aangewys is vir die wêreldbekersokkertoernooi van 2006, het sommige Duitsers vir nóg 'n opskudding gesorg deur voor te stel dat die eindstryd asook die openingswedstryd "in die hart van die Nazi-Spele'' gespeel word.
Die stadion is gebou om steun te gee aan Hitler se droom van 'n nasie wat ``skoon ledemate'' sal hê en ``vlekloos wit'' en ``perfekte atlete'' moet wees. In 'n terugslag vir die Führer se plan dat dié Spele Ariese meerderwaardigheid moes bewys, hardloop die swart Amerikaanse atleet Jesse Owens bykans die asbaan aan die brand en laat byt die bestes van die Nazi's in die stof.
Hitler was glo brusend. Of is dit nie die volle waarheid nie?
Mark Leach en Gary Wilkins skryf in hul boek, The Olympic Dream, dat Hitler eintlik die volmaakte gasheer was. Hy het al die atlete verwelkom en het selfs die wenners van die eerste klompie nommers gelukgewens. Vir hom het dit nie saak gemaak of 'n swart atleet 'n goue medalje ontvang het nie.
Nadat hy aanvanklik die atlete gelukgewens het, is hy deur die Internasionale Olimpiese Komitee ingelig dat dit hul taak is en dat hy dit nie moet doen nie. Hy was daarna bloot 'n toeskouer.
Wat die meeste mense nooit geskryf het nie, is dat dit eintlik die Amerikaners was wat Owens se vertonings misken het, skryf Joe Venter etlike jare gelede in Volksblad.
"In New York en Cleveland is groot onthale vir Owens gereël na sy Duitse triomf, maar die president, Franklin D. Roosevelt, het hom geïgnoreer. Ondanks sy ses wêreldrekords in 1935, is Owens nie as sportman van die jaar aangewys nie. Die eer het 'n taamlik onbekende amateur-gholfspeler, Lawson Little, te beurt geval. In 1936, ná sy medalje-oes in Duitsland, is 'n paalspringer as die beste sportman vereer."
Maar om terug te kom na die wêreldsokkerbeker van 2006. Bomme en ander plofstof uit die Tweede Wêreldoorlog word gereeld in Duitsland gevind - meer as ses dekades ná die einde van die oorlog. Maar min sou verwag dat een van die bomme na al die jare steeds in Hitler se heiligdom gelê het. In 2000 is 'n bom uit die Tweede Wêreldoorlog wat nie ontplof het nie onder sitplekke van die stadion gevind en deur polisie-deskundiges onskadelik gemaak. Die bom van 250 kg is gevind toe konstruksiewerkers herstelwerk aan die onderste sitplekke van die stadion gedoen het met die oog op die wêreldsokkerbekertoernooi. Genadiglik het die onskadelikmaking sonder enige probleme verloop.
Terloops, Suid-Afrika se vertoning by die Olimpiese Spele van 2008 in Beijing was die swakste sedert 1936. Die laaste keer dat Suid-Afrika slegs een medalje op ’n Olimpiese Spele kon verower, was in 1936 in Berlyn toe die bokser Charles Catterall ’n silwermedalje in die veergewig-afdeling verower het. Op die Beijing-Spele was dit net die verspring-atleet Khotso Mokoena wat met sy sprong van 8,24 meter vir die spreekwoordelike silwer randjie om ’n baie donker sportwolk verantwoordelik was.
SOU JY GAAN ...
* Hoe kom ek daar? Neem die trein na Olympischer Platz. Dis so 20 minute se ry uit die middestad. Die stasie is reg langs die stadion.
* Wanneer is dit oop? Somers van 09:00 tot 19:00 en winters tussen 09:00 en 16:00.
* Hoeveel kos dit? 4 Euro (sowat R45) vir volwassenes en 3 Euro vir kinders.