Wednesday, September 14, 2011

Fiets Mauritius plat



Maak soos JENS FRIIS en verken dié subtropiese eiland in die Indiese Oseaan met ‘n fiets.

Die songeel blomme van ‘n onbekende boom lê soos konfetti om ons op die grond gestrooi. Dié boom bied weinig skuilte teen die vet druppels van ‘n subtropiese reënbui, maar minstens koel dit ons af.

Dis altyd drukkend in Mauritius, maar die eintlike rede waarom die sweet op ons voorkoppe pêrel is dat ons rondrits op fietse op dié eiland oos van Madagaskar.

Dié fietsryery wat ‘n gans ander kleur aan ons eilandvakansie sou gee het begin toe ons na die monument wat die Helderberg-vliegramp herdenk, wou gaan kyk. Ons wou ‘n taxi huur, maar die concierge, het gesê: “Nee, dis te naby om te ry. Maar tog te ver om te stap. Waarom ry julle nie met die hotel se fietse daarheen nie?”

Om hier fiets te ry is kinderspeletjies, want enigeen kan ‘n 15 km plat trap en dit is al ‘n kwart van die eiland se deursnee. Nes in Nederland is die afstande klein en veral die dele rondom die kuslyn van 177 km is plat. Dis in die middel waar die vulkaniese bergspitse verrys waaronder Pieter Both (825 m) wat vernoem is na ‘n Duitse goewerneur uit die 16de eeu. Bo-op tart ‘n rots die aarde se aantrekkingskrag. Solank dit nie aftuimel nie, is Mauritius honkiedorie, sê hulle.

Maar vir Pieter Both en sy maters kan jy genadiglik misry en net van ver bewonder.

Ons ry verby bougainvilleas en onderdeur hibiscus-bome en voordat ons dit verwag is ons by die Helderberg-monument.

Nooit ooit het ek in 1987 kon droom dat ek eendag hier sou staan nie. Dit was voor middagete op ‘n Saterdag terwyl Edwill van Aarde se Afrikaanse Treffers oor Radio Suid-Afrika uitgesaai is dat die program onderbreek is deur ‘n noodsein. En toe die stem wat iets gesê het soos: “Die Helderberg, ‘n vliegtuig van die Suid-Afrikaanse Lugdiens, word vermis. Dit was op pad van Taipei na Suid-Afrika”.

In die ure wat kom sou ons hoor dat al 160 mense aan boord dood is toe die vliegtuig ontplof het. Onwetend van hul lot, het familielede op die slagoffers gewag by Jan Smuts. Dis die grootste lugramp in die geskiedenis van die SAL, sou Riaan Cruywagen om agt op SAUK-nuus berig.

In die jare wat kom sou ons leer dat onskuldige mense se lewens in gevaar gestel is deurdat ook wapens op dié vlug vervoer is.

Hoe kan enigeen só roekloos wees? Die oorledenes was meestal toeriste, net soos ek wat nou voor die kille marmermonument staan wat hom ontuis voordoen langs die skitterwit strand en kobalblou see.

Die monument is in ‘n goeie toestand, maar hier in die verre was daar skynbaar lanklaas ‘n familielid of vriend, want daar is geen teken van ‘n verdroogde krans.

Ek neem ‘n foto, ons staan nog ‘n bietjie rond en met die wegry neurie ek nugter weet waarom “Eiland van die son, Madagaskar” – iets wat Bles 24 jaar gelede op Edwill se program sou sing.

Op pad na Belle Mare, die naaste dorpie moet ons twee keer stop: eers sodat vyf kwaakers oor die pad kan stap en toe weer vir die prosessie van ‘n Hindu-troue met ‘n bruid in goud, geel en rooi geklee.

Nes in Suid-Afrika ry jy hier ook aan die linkerkant van die pad. Die paadjies is smal, maar die bestuurders is bedagsaam en elke keer wat hulle jou wil verbygaan word dit voorafgegaan deur ‘n kort toet.

Plaaslike inwoners ry selde fiets, maar indien wel is dit met mandjies en sakke wat oorvol is van kruideniersware of groente wat hul na die mark aanry. Vir hulle is fietsry ‘n manier van vervoer en nie ontspanning nie.

In Belle Mare koop ons bloekomboomheuning in die aller mooiste bottelgroen flessies, drink elkeen een van die gewilde Phoenix-bier, en eet gebraaide piesangs wat deurweek is met rum.

Dié rum word gemaak uit suikerriet, ‘n nalatenskap van die Hollanders wat die eiland by die Portugese afgevat het. Nes die Kaap van Goeie Hoop was Mauritius vir die Hollanders ‘n verversingspos onderweg na die Oos-Indiese eilande. Suikerriet is deesdae saam met toerisme en die tekstielbedryf die hoofvertakkings van Mauritius se ekonomie.

Op pad terug na die hotel, maak ons ons twee fietse staan teen ‘n palmboom – van ‘n slot en ketting om dit te sluit is daar nie sprake nie. Die enigste slang in die paradys is dat die gebreekte koraal op die strand nogal kaalvoete kan steek. En só hang ons toe rond in Belle Mare se seewater van sowat 25 C.

Was dit nie vir die fietsryery nie, sou ons nooit al dié dinge op een dag beleef het nie en boonop het ons werklik deel geword van ons ontdekkingstog van Mauritius. Dis net soveel beter as om agteroor te sit in ‘n kar wat jou rondkarwei.

FIETSRYRAAD

* Fietse (gewoonlik bergfietse) is te huur van baie hotelle, gastehuise en motorhuuragentskappe soos in Flic en Flac en Grand Baie. Dit sal jou sowat R25 per dag en ‘n deposito van R1250 kos wat jy kontant moet betaal of deurdat jy jou kredietkaartbesonderhede moet verskaf.

* Toets die ratte, remme en saal voordat jy dit huur.

* ‘n Resiesfiets is lekker vinnig op die teerpaaie, maar as jy die grondpaadjies en strande wil verken is ‘n bergfiets beter, want hoe dunner jou bande hoe vinniger sak jy weg.

* Hoewel die verkeer nie druk is nie (buiten in die hoofstad Port Louis) en die slaggate min, is dit wys om ‘n valhelm te dra.

* Moenie saans fietsry nie, die paaie is swak verlig.

* Hier en daar is ‘n opdraand, maar dan beloon die afdraand jou weer.

Oorslapie op Helmeringhausen nie te versmaai

DIT was Sint Johannes wat gesê het: "If a man wishes to be sure of the road he treads, he must close his eyes and walk.”

En dit was met sulke blindelingse geloof wat ons die pad gevat het na Helmeringhausen.


Van dié plekkie het ek niks geweet nie. Dit was bloot 'n naam op die kaart van Suid-Namibië. Maar na drie dae het ons genoeg gehad van Luderitz.


En só gebeur dit toe dat ons een middag laat op die koel stoep van die Helmeringhausen Hotel ons bene kan uitrek. Skuins oorkant ons staan 'n lappie lusern blou in die blom, sonryp perskes hang in die boord, 'n trop boerbokke word kraal toe aangejaag vir die aand. Dis 18:00 en bewolk, maar die kwik staan steeds op 32 grade.


"Ek ruik reën", sê die hotelvrou toe sy vir ons elkeen 'n Duitse bier neersit.


Sy verduidelik dat jy hier 'n sonderlinge versnit van Boere-Duitsers kry wat met swoeg en sweet die mas opkom in die boendoes. Heelparty praat nog daagliks Duits - selfs met hul kinders. En van die geboue herinner ook aan hul Duitse herkoms.


Die plaas Helmeringhausen (10 000 ha) het tot stand gekom tydens die Duitse koloniale era as 'n plaas vir die lede van die Schutztruppe en sou later bekend word vir die uitstekende karakoele wat hier geteel word.


Maar deesdae is Hotel Helmeringhausen die hartklop van dié nedersetting. Dis hier waar die omringende boere bymekaarkom om te kuier-eet oor gawe porsies of waar toeriste oorbly as hul kortpad kies van Keetmanshoop deur die Namib na Sossusvlei en uiteindelik Swakopmund.


Alles hier behoort aan die plaas Helmeringhausen. Daar is nie 'n stadsraad nie en al die infrastruktuur behalwe die enkele hoofstraat behoort alles aan Plaas Helmeringhausen.


Van 'n dorp kan jy dus nie praat nie en die gevoel hier op Helmering (soos die boere dit noem) is eerder plaas. Daar is immers langs die hoofstraat weinig meer as die hotel, boereverenigingsaal (soms ook kerksaal) en 'n laaibank vir vendusievee. Oorkant die straat is 'n vulstasie en algemene handelaar. Die handsentrale word nie meer gebruik nie.


As jy dus laatmiddag of vroegoggend voordat jy in die pad val 'n entjie gaan stap langs die hoofstraat tot by die Konkieprivier gaan jy waarskynlik nie 'n mens teëkom nie. Dalk net 'n boer in sy bakkie wat ver ente moet ry na sy ander plaas om te gaan kyk of alles wel is met sy dorpers, karakoele of beeskudde.


En wat jy nie sal verwag nie is dat hierdie ook die hiemat is van Dawid Minnaar, een van Suid-Afrika se bekendste akteurs.


In die dag of wat wat ons in Helmeringhausen was, sou ons besef: hier kan jy vashaak vir 'n wyle, want dis ongerep en eenvoudig - soos die sout van die aarde. As jy ooit in hierdie geweste kom, is 'n oorslapie in Helmeringhausen gewis nie te versmaai nie.


SOU JY GAAN


* Hotel Helmeringhausen (tel. +264-63-283307) het 22 dubbel en-suite kamers. Ontbyt en driegang aandetes word bedien in die restaurant en bedags word ligte etes bedien. Koue bier is ook altyd byderhand. Vir meer inligting loer by www.helmeringhausen.com.


* Helmeringhausen is sowat 200 km noordoos van Luderitz en 500 km suid van Windhoek by die kruising van die nasionale paaie C14 (Goageb-Walvisbaai) en C13 (Rosh Pinah-Helmeringhausen) en die D414 (Aus-Mariental).


* Stap- en wildbesigtigingstoere kan gereël word.


* Langs die hotel is 'n klein landboumuseum wat tot stand gebring is deur die plaaslike landbou-unie. Onder die interessanthede wat hier uitgestal word is waterboormasjiene en brandblussers van allerlei aard wat eens gebruik is. Toegang is gratis en die sleutel is te kry by die hotel.

Hanover

"Stedelinge ry deur die Karoo na ander stede toe, hou by dorpies stil om petrol in te gooi, koop 'n hamburger, gaan piepie, ry weer aan … en mis die hárt van ons land heeltemal. Wanneer iemand uit 'n stad my vra wat de vloek maak ek hier, weet ek klaar die persoon sal nie my antwoord verstaan nie," het skrywer Paul C. Venter aan rooirose gesê kort nadat hy hom op Hanover in die Noord-Kaap gevestig het. JENS FRIIS wat 'n voorliefde vir klein dorpies het, het op Hanover gaan kuier. Moenie volgende keer met die N1 hier verbyswiep nie, sê hy en doen twee handevol dinge aan die hand om hier te doen.


RYK GESKIEDENIS: As deel van die Graaff-Reinet-distrik vroeër jare moes die gebied waar Hanover vandag staan destyds tevrede wees met die vae geografiese naam Bo-Zeekoeirivier. Die gebied is in die 1820's deur die Britte beset en soos die boeregemeenskap gegroei het, het die behoefte aan 'n eie dorp met 'n eie identiteit toegeneem. In 1854 is die dorp gestig op die plaas Petrusvallei. Dit is genoem na Hannover in Duitsland van waar die voorouers van Gert Gouws, die eertydse eienaar van die plaas gekom het.


AS VAN WIEL: Hanover vorm die middelpunt van 'n boog bestaande uit Richmond, Middelburg en Colesberg (75 km). Maar dit lê ook halfweg tussen Johannesburg en Kaapstad, tussen Kaapstad en Durban, en tussen Port Elizabeth en Upington. Tot vandag toe is dit dus nog steeds 'n gewilde halfweghuis 720 km noordoos van Kaapstad op pad na Johannesburg. Vroeër jare het koetse met passasiers onderweg na die Diamantvelde hierdeur gery en die poskoets na Transvaal en die Oranje-Vrystaat het hier aangedoen. Maar in 1884 met die koms van treine het dit gaande weg stiller geraak in Hanover - 'n seën in sekere opsigte, want Hanover het deels behoue gebly soos in die 19de eeu.


STIL STRAATJIES: Stap deur die stofstrate en herleef 'n tipiese Karoo dorp uit 'n vergange era. Hier is 'n magdom huise uit die pioniersera. Hieronder tel wonings met boligte bokant die deure vir lig en lug, swaar kroonlyste en skuifraamvensters met hortjiesluike alkant. Feitlik al die huise is op die straat gebou met tuine agter - 'n vereiste van die kerkraad wat die dorp ná sy ontstaan bestuur het. Lae klipstoepe skei soms die huis van die straat. Toe verandas later mode was, moes huiseienaars ‘n oorskrydingstarief van een sjieling per jaar betaal.


KERK: In 1859 het Thomas Francois Burgers Hanover se eerste predikant geword. In dieselfde jaar is die eerste N.G. Kerk gebou wat in 1906 afgebreek en herbou is. Indrukwekkend is die reuse preekstoel deur Anton Anreith. Burgers sou in latere jare die president van die Zuid-Afrikaanse Republiek (Transvaal) word en op sy oudag terugkeer na die Karoo. Op die plaas De Dammen buite Hanover en later op Schanskraal het hy onder meer met volstruise geboer. Hy is op Richmond begrawe, maar is later na Zoetvlei verskuif en uiteindelik ter ruste gelê in Pretoria se ou begraafplaas.


VOëLBLIK: Klouter Trappieskoppie uit om die dorp van 'n ander hoek te sien. Dit was Charles Richard Beere, Hanover se eerste magistraat, wat die trappies in die 1870's teen dié koppie uit laat bou het met die hulp van bandiete. Beere wat lief was vir die Karoo en dié uitsig met ander wou deel het gereeld van hier kom kyk hoe die son verrys en sak. Ná sy dood in 1881 is 'n klipstapel bo-op die kop opgerig ter ere aan sy rol tot die ontwikkeling van die dorp. Dit was die einste Beere wat inwoners aangemoedig het om bome te plant sodat hul nageslag koelte in die Karoo kon hê.


SCHREINER-HUIS: Tussen 1900 en 1907 het Olive Schreiner op die hoek van Grace- en Nuwestraat gewoon saam met haar prokureursman, Samuel Cronwright-Schreiner. Dit was Anglo-Boereoorlog en Olive was uitsproke teen oorlogvoering. Daarom het die Britse regering haar bewegingsvryheid aan bande gelê, maar waarskynlik omdat sy ‘n bekende skrywer was en gesukkel het met asma kon sy feitlik kom en gaan soos sy wou en is sy selfs toegelaat om saans ‘n kers aan te steek.


KERKHOF: Die N1 sny die dorp en sy kerkhof in twee. Hier lê drie jong mans J.A. Nieuwoudt, J.P. Nienhaber en Sarel Nienhaber wat tot die einde volgehou het hulle is onskuldig, maar nietemin deur ‘n Britse vuurpeleton tereggestel is tydens die Anglo-Boereoorlog. ‘n Trein het ontspoor by Taaibosch, 20 km uit die dorp en dié drie is daarvoor verantwoordelik gehou. Die teendeel blyk egter uit “Die Oorlogsavonture van genl. Wynand Malan” deur H.J.C. Pieterse. Hierin erken die generaal dat sy kommando verantwoordelik was vir die ontsporing. Die drie jong mans was glad nie betrokke nie. Die Britte het hulle gestuur om voer vir hul perde bymekaar te maak toe die trein die spoor byster geraak het.


DARLINGSTRAAT 3: “Uit Hanover bring ek kappertjiesaad/Uit die tuin van nr. 3 Darlingstraat” het Lize Beekman eens geskryf oor dié gastehuis op Hanover en dis veral Laurika Rauch wat die liedjie bekend gemaak het. Gaan kyk bietjie waar die kappertjies groei.


ONDERGRONDSE WATER is goud werd in die Karoo en omtrent in elke agterplaas staan in ‘n windpomp. Hanover is geseën met ‘n sterk fontein, Die Oog, langs die pad na Middelburg. Leivoortjies wat in 1870 gebou is het die water vir jare na die erwe gelei, maar dié leivoornetwerk het in die afgelope jare erg verval. Nietemin is die erwe steeds geregtig op twee leibeurte per week nes die dorpsvaders vanmeleë bepaal het.


SEEKOEIE IN DIE KAROO: Seekoeie is een van die laaste goed wat jy te wagte is hier, maar op die plaas New Holme is selfs 'n seekoekalfie gebore - die eerste in meer as 230 jaar wat in die Karoo die lewenslig aanskou het. Die laaste seekoeie is hier rondom 1775 gejag. Die seekoeie is enkele jaar gelede uit die noorde van die land hierheen verskuif nadat hulle skade aan boorde aangerig het. Een is dood, maar die kalfie is 'n bewys dat hulle in die Karoo aangepas het.


* VOORDAT JY GAAN: Lees "In die mond van die wolf" van Paul C. Venter oor Karoo-mense se lief en leed.

Wednesday, September 7, 2011

Woordsmous Dana Snyman

Dana Snyman het aan JENS FRIIS vertel watter padkos hy verkies, waaroor sy nuwe boek gaan en dat hy sy alom bekende Valiant in Dar es Salaam vir 'n sendeling wil weggee.



JENS: As jy so gelukkig is dat iemand vir jou ‘n kosblik met padkos pak, wat sal jy hoop is daarin?


DANA: My oorlede oorlede ma het altyd vir ons padkos gemaak voor ons die pad iewers heen geneem het: toebroodjies, frikadelle en hardgekookte eiers. Later, toe ek uit die huis is, het sy steeds vir my padkos gemaak wanneer ek daar gekuier het en weer die pad terug na my eie plek gevat het. Ná haar dood, het my oorlede pa daarmee volgehou. Ry ek terug huis toe, is die Tuperware-bak met die padkos altyd daar. Dit sal altyd vir my padkos wees: toebroodjies, frikadelle en hardgekookte eiers.


Watter bestemmings in Suider-Afrika wil jy nog besoek? Waarom?


Een: Ek dink dit is ’n skande dat ek nog nie in die Fugard-teater in die Kaap was nie. Soontoe wil ek binnekort gaan.


En ter wêreld?


Ek droom nie juis veel oor verre lande nie. Maar ek sal nogal die Van Gogh-museum in Amsterdam wil besoek. Ek wil ook nog graag die Kongo-rivier sien.


Waarheen sal jy wil teruggaan?


Ry jy deur Zambië, verby Lusaka, kry jy ’n plekkie met die naam Kapiri Moshi. Daar draai ’n pad weg, in die rigting van Dar es Salaam. Dis ’n teerpad. Ek het dit al twee keer gery in ’n Weg-ryding, maar hierdie keer wil in my ou Valiant daar ry, wiegend Afrika in, met die vensters oop. Ek kan dit nie beskryf nie: Dit was elke keer nog vir my baie, wel, bevrydend om daar te ry. Ek wil met my Valiant tot in Dar es Salaam ry en dit daar vir ’n sendeling of iemand persent gee as my bedrae tot die Afrika Rennaisance. Dan wil terug vlieg Kaap toe.


Waar het jy nog die koudste ooit geslaap?


Een nag in my bakkie in die Richtersveld – die nag toe ek uitgevind het daardie storie oor Old Brown Sherry wat jou in die winter kwansius warm hou, is nie waar nie.


Vir watter publikasies skryf jy deesdae?


Ek skryf ’n weeklikse rubriek vir Die Burger, Beeld en Die Volksblad. Ek skryf ook elke tweede week ’n artikel vir By, wat in bogenoemde koerante verskyn. Ek wil ook baie graag weer vir Weg werk, my tyd was net bietjie beperk in die laaste ruk.


Gaan jy ooit met vakansie sonder om te dink ‘n boek/berig/rubriek … kan daaruit voortvloei?


Helaas nie. Ek kan nie regtig meer ’n onderskeid tref tussen my skryflewe en my, wel, gewone lewe nie.


Is jy nog soveel op pad as in die dae toe jy by Huisgenoot/Weg was?


Nee. En dis goed so. Dit is vir my lekker om vir lang rukkie by my huis op Jacobsbaai te wees.


Waarom het jy huis opgeslaan by Jacobsbaai?


Ek kan in alle eerlikheid sê Jacobsbaai is my gunsteling-plek op aarde. Ek voel bevoorreg om hier te kan woon. Dit mag dalk soetsappig klink, maar baie oggende stap ek met ’n beker koffie in my hand saam met my honde af see toe, en sê vir die Liewenheer dankie dat ek hier kan wees. Ek is geseënd.


As jy weg van die huis is en jy hoor jou huis is aan die brand -watter drie goed moet die bure vir jou red?


My drie honde: Jerry, Kleintjie en Vlooi. Dis nou as hulle nie by my is nie.


Wanneer kom jou nuwe boek uit en waaroor gaan dit?


Die boek se naam is Hiervandaan. In ’n sekere sin is dit die eerste propperse boek wat ek skryf. Dit is ’n soort reisvertelling. Ek begin op die plaas naby Franschhoek waar die Snyman-familie vandaan kom, en eindig by die Geloftekerk in Pietermaritzburg waar my oupa-oupa-grootjie se broek in die museum hang. Ek bekyk die land op my manier en probeer antwoorde vir goed kry wat my pla.


Wat maak ‘n goeie reisartikel?


Dis ‘n moeilike een: Die woorde moet jou saamsleep van die eerste tot die laaste paragraaf.


Wou jy al ooit ‘n roman / riller / … skryf (iets anders as oorwegends travel writing)?


Ja. Ek hoop nie dit klink voorbarig nie, maar ek wil nog ‘n roman aanpak. En ‘n drama.


Wat sal jy jou beroep noem?


Woordsmous.


Het jy ‘n webblad/blog?


Ja, maar dit is nog nie geaktiveer nie. Baie gawe mense van Upington het dit twee jaar gelede reeds vir my ‘gebou’, maar ek kom nie so ver om die laaste inligting vir hulle te stuur nie. Ek het nie soveel geesdrif vir blogs en Facebook en Twitter as wat ek seker behoort te hê nie.


Watter boek lees jy tans?


Philip Roth se Everyman. Ook die kortverhale van Isaac Babel.


Watter CD is in jou kar?


Daar is ‘n klomp. Op die oomblik luister ek baie na Piet Botha, en ook Elvis se gospel-musiek.


Wat is mooiste drie plekname vir jou?


Lusikisiki, Dwaal en Jaagvlakte


Na watter hotel / gastehuis keer jy keer op keer terug?


Die Witput Country Lodge, naby Hopetown. Ek sal ook graag weer ‘n aand in die Beach Hotel op Swakopmund wil slaap. Die eerste keer toe ek in die Witput Lodge geslaap het, het ek diep in die nag wakker geskrik van ‘n vreemde lawaai – en gedink dis die einde van die wêreld. Gelukkig was dit toe net die Trans Karoo-trein wat op die spoorlyn reg langs die lodge verby is.


Wat laat jou frons wat baie vakansiegangers doen?


Oral in die land is deesdae mos sogenaamde stop-en-go’s – daardie plekke waar jy moet stilhou en wag waar daar padwerke is. Dit maak my woedend om al die rommel te sien wat die mense daar by hulle rygoed se vensters uitgooi.