St. Paul sal ook jóú hart verower

- Jens Friis
"Once upon a time there was a handsome old stone village shaped like a boat. Its name in Provençal was Sant Paou." - André Verdet
WELKOM in Saint-Paul de Vence, 'n dorpie met slegs 300 inwoners, maar wat jaarliks deur 2,5 miljoen toeriste besoek word.
Dis dus g'n wonder dat St. Paul, wat al "the most beautiful village in the world" genoem is, naas Versailles en Mont St. Michel die gewildste historiese erfenisterrein in Frankryk is nie.
Dis moeilik om iets negatiefs oor dié dorpie te sê, behalwe dat plaaslike sakelui dit kan bekostig om hul pryse te laai en dat jy bitterselde alleen gaan wees.
Maar in groot getalle is daar soms ook 'n gerusstelling, want daar móét goeie redes wees as soveel mense 'n plek besoek.
In St. Paul se geval is dit (soos eiendomsagente altyd sê): "Ligging. Ligging. En nogmaals ligging." Dié ommuurde bergvestingdorp troon 180 m hoog uit oor die res van Suidoos-Frankryk wat dit voorwaar 'n balkon maak van waar jy Provence kan indrink.
Duisende jare gelede was die heuwel waarop St. Paul geanker is 'n eiland in die Middellandse See, maar nou word dit omsoom deur 'n vrugbare landbou-area.
Op 'n mooiweersdag lei die lowergroen Malvan-vallei jou oog tot daar waar die land see word by Cap d'Antibes, terwyl die Alpe en Esterel-gebergte agter jou lê. Ja, St. Paul se ligging ís asemrowend.
Nóg 'n pluspunt is dat St. Paul gemiddeld 300 (toevallig soveel inwoners as wat hier woon) dae sonskyn per jaar kry. Boonop het dié sonlig 'n besondere ligkwaliteit wat kunstenaars soos Matisse, Chagal, Modigliani en Renoir geval het.
Reeds in 1701 het Vauban, 'n raadgewer van Louis XIV, dié koning as volg geadviseer: "The son in St. Paul is by verre die beste in die hele Provence. Verder groei daar in dié kontrei ook die allerbeste lemoene ..."
Met die aanbreek van die lente ontplof magnolias, laventel, suurlemoen- en nartjiebome in 'n potpourri van kleur en geur wat St. Paul se Middeleeuse grys klipwerk ophelder.
Maar St. Paul se geskiedenis dateer selfs nóg verder terug as die Middeleeue na die dae toe Grieke en later Romeine hier gewoon het. Hier en daar is selfs nog 'n fondament, 'n pad (soos die Rue Grande) en 'n "pontis" (brug) wat uit daai dae dateer.
Op die dorpsembleem pryk 'n swierige spuitfonteintjie uit 1850. Die oog van dié fontein is omtrent in die middel van die dorp. Tot in die 1920's het dié fontein nog 'n belangrike rol gespeel by verkiesings, want die wasvroue tot die boere en hul kuddes was van dié water afhanklik.
Ook nie te mis nie, is die Russies-gebore skilder Mark Chagall se graf in die dorpsbegraafplaas. By die kerkhofingang moet jy die eerste paadjie regs en dan die volgende links neem om by Chagall se eenvoudige wit grafsteen te kom. In navolging van 'n Russiese en Joodse tradisie plaas besoekers voortdurend klein klippies by sy graf.
Die kans is goed dat Saint-Paul de Vence ook jóú hart sal verower - selfs al moet jy skouer aan skouer deur sy smal stegies stap saam met hordes ander St. Paul-aanhangers.
HOE KOM EK DAAR?
St. Paul is 12 km vanaf die Internasionale Lughawe Nice-Côte-d'Azur. 'n Taxi-rit vanaf die lughawe neem 20 minute en kos sowat R400. Andersins kan jy die trein neem vanaf enige Riviera-dorp na Cagnes sur Mer. Van hier is daar gereelde busse wat by St. Paul se dorpspoort stop. Dié busrit duur 15 minute en kos nagenoeg R20.

Groenhuis Gastehuis, Philippolis, 051-773-0073 of jensfriis@intekom.co.za

Arrowtown: Nieu-Seeland se Pelgrimsrus

- Jens Friis

AS jy sin het in Suid-Afrika se poskaartmooie Pelgrimsrus, sal jy dol wees oor Nieu-Seeland se prentjiemooie Arrowtown.
Dié delwersdorpie in Otago het nou wel net 1 700 inwoners, maar is met reg een van die Suid-Eiland se gewildste toeriste-trekpleisters.
Stap jy langs die dorp se hoofstraat is dit of die geskiedenis jou insluk en dan uitspoeg tydens die hoogtepunt van die goudstormloop in die 1800's.
Tóé het hier meer as 7 000 inwoners gebly wat bestaan het uit hordes armgatte en slegs 'n handjievol stinkrykes. Want of dit nou Pelgrimsrus of Arrowtown is, dis mos maar slegs vir enkelinge bestem om die rykdom van goud te smaak.
William Fox, 'n prospekteerder, was die eerste om goud hier te vind en daar word vertel dat diegene wat hom gevolg het binne enkele weke 200 pond goud in die Arrow Gorge-omgewing gevind het.
Aanvanklik het die dorp Fox geheet, maar is mettertyd herdoop tot Arrowtown, want die rivier wat hier verbyvloei se aansluiting met die Bush Creek herinner aan die vorm van 'n spies se kop.
Die woord oor ryk goudvondste in die 1860's het uiteraard soos 'n veldbrand versprei, fortuinsoekers het hulle hierheen gehaas, en nedersettings het letterlik soos paddastoele opgeskiet.
Maar die neerslae by plekkies soos Macetown, Skippers en Bullendale was veel slegter as by Arrowtown en binne enkele jare het dit gekwyn tot spookdorpies.
Die enigste lewe wat oorgebly het by baie van dié prospekteerplekke is goudmuseums wat wys hoe Nieu-Seeland se Byeboerwa-delwers toeka 'n bestaan probeer maak het.
En as hulle eendag op 'n reëndag wel die boerpot geslaan het, het die meeste van dié delwers (soos dit nou maar gaan) uitgespan by 'n drinkplek en daar hul swaarverdiende geldjies laat wegsyfer.
In Arrowtown was daar blykbaar op 'n stadium by die 30 kroeë.
Hoewel Arrowtown deesdae nie naastenby meer soveel drinkplekke het nie, is dit allermins 'n kwynende dorpie. Volgens 'n 1956-sensus het daar tóé 'n skrale 186 mense hier gewoon, maar sedertdien het die dorp net bly groei en groei. Tot so 'n mate dat daar tydens 'n 2001-sensus 1692-inwoners getel is.
Wat is die rede?
Iemand het eens opgemerk Pelgrimsrus lyk na 'n plek waar jy nog sal oorstap na jou buurvrou om melk te gaan leen - en dieselfde geld Arrowtown.
Tradisionele picket fences omring talle van die historiese houthuisies wat deesdae opgeraap word as naweekhuisies. 'n Voordeel is dat dié huisies meestal pragtig gerestoureer word, maar inwoners kla dat baie van dié kopers selde hier vertoef en dat Arrowtown se ekonomie weinig daarby baat.
Gelukkig is daar wetgewing wat bepaal dat opknappings en aanbouings aan streng vereistes moet voldoen, want anders was dié dorp waarskynlik lankal sy Victoriaanse sjarme kwyt. (As daar meer sulke wetgewing in Suid-Afrika was, sou ons argitektoniese erfenis veel ryker gewees het, of hoe?)
Die meeste besoekers aan Arrowtown kom nie veel verder as die Victoriaanse hoofstraat met sy snuisterywinkeltjies, restaurante, galerye, en popmooie huisies nie, maar as jy die tyd het sal dit loon om ook die agterstraatjies te bewandel, want dié mooi hou net aan en aan.
Dis dus g'n wonder dat die Nieu-Seelandse Lonely Planet-reisgids skryf: "Arrowtown herinner sterk aan 'n filmstel".
As jy ooit die kans het om hier 'n draai te maak is dit wys om dit te doen in die herfs. Tussen April-Mei is dié geweste se bome 'n fees vir die oog en sou jy jou kon misgis dat jy in New Engeland is.
Arrowtown se volgende Herfsfees vind plaas tussen 17 en 26 April 2009. Vir meer inligting kyk by http://www.arrowtownautumnfestival.org.nz/.

HOE KOM EK DAAR?
Arrowtown lê op die oewer van die Arrowrivier sowat 5 km vanaf State Highway 6 in Otago. Daar is ook 'n direkte paaie na Queenstown, een van die Suid-Eiland se grootste dorpe, via die Shotover Gorge (20 km) en 'n derde pad via Lake Hayes. Queenstown het 'n lughawe veel groter as Bloemfontein s'n en daar is gereelde vlugte na onder meer Wellington en Auckland.

Beaulieu-sur-Mer: 'n Fees van kleur

- Jens Friis
"PARTY dae assosieer mens met reuke, met bepaalde geluide. Maar dié dag was dit die geilheid van kleur wat vir goed in my ingeskroei is," skryf André P. Brink in Die kreef raak gewoond daaraan.
Eweneens het kleur my indrukke van Beaulieu-sur-Mer gekleur: songeel suurlemoene, malvas in volle blom, bessierooi granate, bougainvilleas ...
Dié dorp lê daar waar die Franse Riviera Italië word. Maar anders as in sy buurdorpe pronk die plante in Beaulieu selfs uitbundiger, want saam met Menton het dit die gematigste klimaat langs die ganse Franse Riviera.
Híér langs die Mediterreense See bly ryp altyd weg, erge temperatuurverskille is ongehoord en die reën kom wanneer dit moet.
Dis omdat steil kranse Beaulieu beskut teen die koue noorde winde wat woes kan waai vanaf die Alpe.
Hierom staan dié dorp bekend as "La Petite Afrique" (Klein Afrika): in sonnige (Noord-)Afrika word dit mos selde koud. Vir Europa se "wintering wealthy" het Beaulieu-sur-Mer rondom 1900 'n knusse toevlugsoorde geword waarheen hulle graag uitgewyk het in die bibberende maande tussen November en Februarie.
Maar party (veral die Engelse) het so lekker "gehiberneer" dat hulle sommer heeljaar in hul "up-market seaside resort town" kom woon het en kasteelagtige huise gebou het.
Die elegante Belle Epoque-wonings van die wêreld se aristrokrate en miljardêrs het gelukkig goed behoue gebly deur die jare.
Baie is só groot dat dit selfs in woonstelle omskep kon word.
Selfs vandag nog vorm Beaulieu saam met Villefranche en St. Jean Cap Ferrat een van die eksklusiefste residensiële enklawes ter wêreld.
En dis met rede, want dit moet 'n belewenis wees om 'n plekkie hier te hê: om smiddae op jou stoep te sit, aan ietsie koels te suig, en oor jou villa se gemanikuurde grasperk te kyk hoe die Mediterreense See van kleur verander.
Hieroor het Vincent van Gogh eens opgemerk: "Die Middellandse See is die kleur van makriel – veranderlik. Jy weet nie aldag of dit groen of violet is nie. Jy kan nie eens sê dit is blou nie, want dit kan binne oomblikke grys word, hang af hoe die son daarop skyn."
Stap jy langs Beaulieu se palmomsoomde promenade staan die imposante huise ingeryg. Villa Namouna het eens behoort aan James Gordon Bennett Jr., die eienaar van die New York Herald, wie Stanley na Afrika gestuur het om Livingstone te vind. En Villa Léonine was die tuiste van die markies van Salisbury.
Een van die indrukwekkendste huise is die skarlakenwit Villa Kérylos met sy gitswart balke. Die argeoloog Theodore Reinach het dié tempelagtige huis, 'n replika van 'n antieke Griekse woning, in 1908 gebou op 'n skiereilandjie. Vir twintig jaar het Reinach daarin gewoon en geleef soos die Grieke van toet. Met sy dood in 1928 is dit nagelaat aan die Institut de France en is deesdae 'n museum wat amptelik erken word as 'n monument historique. 'n Besoek hieraan is 'n goeie manier om 'n warm middaguur in die somer te verwyl.
Die Casion de Beaulieu langs Avenue Fernand-Dunan is ryklik versier met allerhande tierlantyntjies. Dié gebou in die Art Nouveau-styl (1903) is steeds 'n spoggerige plek waar mans minstens 'n baadjie moet dra en 'n foto-identiteitsdokument is 'n móét as jy toegang wil verkry tot die casino se salles des grand jeux.
Ook in die casion is 'n eersteklas restaurant, La Coupole, wat uitkyk oor die Middellandse see. Die brasserie de luxe bedien seisoenale gourmet cuisine soos slakke in knoffelbotter en geroosterde eendborsies met sitrussous of groenvye.
Dit is mos hoe die lewe moet wees, of hoe? Kleurvol, soet en salig.
G'n wonder Napoleon het toe hy hier aanland uitgeroep: "Wat 'n pragtige plek!"
Dis goed die naam het vasgesteek, want Beaulieu is voorwaar 'n beauty.
Hoe kom ek daar?
Beaulieu-sur-Mer is 10 km oos van Nice se lughawe en 10 km wes van Monaco. Dis op die hooftreinlyn wat Nice-Monaco-Menton bedien en treine stop minstens elke uur hier. Dieselfde geld vir busse.

Groenhuis Gästehäuser, Philippolis, südlichen Teil der Free State, South Africa

Sydney is gewildste stad

SYDNEY is die gewildste stedelike reisbestemming op aarde, meen die lesers van die gesaghebbende reistydskrif Condé Nast. Die 32 000 lesers wat gestem het se tweede gewildste stad is San Francisco en dit word gevolg deur Florence. Kaapstad is in die vierde plek. Die ander stede onder die top tien is Bangkok, Charleston, Vancouver, Santa Fe, New York en Rome. Op die meegaande foto is Sydney se bekende hawebrug en operahuis sigbaar. Foto: Jens Friis

Spaar só duisende op verblyf

Oorweeg dit om in Gent, België, eerder as Brussel of Antwerp te oornag. Akkommodasie in kleiner dorpies is gewoonlik veel goedkoper as in stede.

MEERDERE keer oorsee het ek al gewens dit was moontlik om vir 'n onbepaalde tyd wakker te bly en dan later tuis slaap in te haal.
Só sou mens darem baie kon spaar, want naas 'n vliegkaartjie jaag verblyf jou die meeste uit die sak in anderland.
Maar helaas is dit 'n móét dat jy elke aand 'n plekkie nodig het om jou kop neer te lê.
Tog kan jy der duisende spaar deur jou huiswerk behoorlik te doen en nie te kieskeurig te wees nie.
By die vind van akkommodasie is daar twee opsies. Jy kan self jou vliegkaartjie én verblyf reël óf 'n (dikwels goedkoper) pakket koop. Die vliegkaartjie en verblyf word by sulke pakkette tesame verkoop. Dis veral gewild vir eilandvakansies soos Mauritius en enkel-bestemming-vakansies soos 'n "inkopie-vakansie" in Hong Kong.
Maar as jy besluit om byvoorbeeld vyf stede oor drie weke in Europa te besoek mag dit goedkoper wees om self die reëlings te tref.
As ek na slaapplek soek in 'n peperduur stad is die belangrikste drie kriteria vir my dat dit skoon, bekostigbaar en veilig moet wees. Nog 'n deurslaggewende faktor is dat dit naby 'n stasie, bus- of tremstop moes wees. Taxi's is duur en om met bagasie ure lank na slaapplek te soek onder 'n bloedige son en deur 'n menigte mense, is nie pret nie.
Sulke verblyf is makliker te vind as wat jy mag dink, maar dít leer jy eers as jy gekonfyt raak met die soekproses.
'n Bespreking vir 'n eerste nag in Europa is aan te beveel. Dit is gerusstellend om te weet dat 'n bed vir jou wag in 'n vreemde stad. Boonop moet jy op die meeste lande se doeane-landingskaartjies ook aandui waar jy gaan oornag. Met die internet is sulke besprekings deesdae kinderspeletjies.
Hoe vroeër jy in 'n stad aankom, hoe beter is die kans dat jy 'n goeie kamer sal kry. Ja, in dié geval het die oggendstond gewis goud in die mond. Sorg dat jy vroeg uit die vere is sodat jy die pad kan aandurf. Só sou ek Hamburg om 07:00 verlaat om nog betyds in Dresden te wees om 'n behoorlike kamer te kry.
Kamers is dikwels eers om 14:00 beskikbaar. As jy vroegdag in 'n stad is, is dit wys om dan reeds 'n kamer te reserveer. Laat jou bagasie agter die hoteltoonbank. Sonder om swaar te dra, kan die stad dan ligvoets verken word.
As die verblyfsituasie hopeloos is op 'n sekere nag, is dit wys om jou vlerke te sprei. Van Amsterdam is Den Haag, die parlementêre setel, net 45 minute ver. Utrecht met sy indrukwekkende kanale, is net 'n halfuur weg. Daar sal byna verseker slaapplek wees. Dit is maklik bereikbaar en nie saai nie. Boonop sal dit minder kos as in Amsterdam, want dié dorpe word nie deur toeriste platgetrap nie.
Dit help ook om nie alleen te reis nie. 'n Kamer vir twee kos gewoonlik slegs 'n raps duurder as 'n enkelkamer.
Maar die meer-vir-minder-beginsel geld nie in jeughostels met slaapsale nie. Sou jou keuse hierop val, vra of 'n promosie nie geld nie. Hostelkaarte word gewoonlik gestempel en dikwels is daar 'n bonusnag ná drie of vier slapies.
Dis wys om 'n dorp te kies wat as basis dien vir daguitstappies: hoe langer die verblyf, hoe minder die koste per dag. Brugge in België is byvoorbeeld nie meer as 50 km van Gent, Brussel of Antwerpen nie.
'n Kaartjie waarmee jy só saans kan terugkeer, kos in Engeland feitlik presies dieselfde as 'n enkelrit.
As die tyd druk, kan 'n oornagtrein geneem word en kosbare tyd só gespaar word. Oorweeg 'n gemaklike sitplek in eersteklas bo 'n duurder slaapbank in tweedeklas. Dié sitplekke kan gewoonlik platslaan. Boonop reis min mense snags eersteklas buite seisoen. Telkens het ek 'n ganse kompartement net vir myself gehad, soos tussen Berlyn en Keulen.
Hoewel dit gereeld aanbeveel word, is inligtingskantore meestal van weinig hulp om slaapplek te vind. Jy word gewoonlik bloot 'n brosjure in die hand gestop.
Pantser jou eerder met 'n goeie gidsboek soos 'n Lonely Planet of Let's Go. Oor die aanbevole herberge, hostels, hotels en kampeerplekke hierin was ek voor die eerste gebruik sinies. Tog is my verwagtinge in Milaan tot Salzburg telkens oortref.
Wanneer jy by 'n vol hotel aankom, is dit wys om te vra of hulle nie 'n soortgelyke plek kan aanbeveel nie. Dikwels bel hulle na 'n ander hotel om te hoor of daar plek is, want anderdag verwys daardie hotel weer gaste na hulle.
Dit word al hoe algemener dat pryse in veral Europa buite die deur aangedui word. In Wallis is dit feitlik deur die bank reeds die geval by gastehuise.
Soms lyk 'n prys aanloklik omdat ontbyt ingesluit is, maar moet jou nie daardeur laat flous nie. Jy kan waarskynlik elders ontbyt baie goedkoper kry.
As die prys reg is, beteken dit nog nie dat jy 'n kamer eenvoudig uit dankbaarheid moet aanvaar nie. Vra om dit eers te sien en as dit jou nie welgeval nie, moenie skaam wees om dankie, maar nee dankie te sê nie.

Deurkruis Europa per vliegtuig

DIS deesdae goedkoper om in Europa te vlieg as hier te lande. En om enigiets in Europa te vind wat goedkoper is as in ons Suiderland, is op sigself nuuswaardig!
Dié "wonderwerk" is toe te skryf aan prysbesnoeiingsvlugte. Nes Mango wat van Kaapstad na Bloemfontein vlieg, is daar dosyne soortgelyke lugdienste in Europa.
Met ryanair.com kan 'n vlug tussen Londen (Luton-lughawe) en Barcelona so min as R300 kos en met easyjet.com van Madrid na Geneve 'n skrale R280. Maar in die middel van die somer kan sulke kaartjies jou maklik R1 200 uit die styg jaag.
Om goedkoop te vlieg moet jy bereid wees om opofferings te maak. Een hiervan is dat die prysbesnoeiers se lughawens gewoonlik ver uit die stede is -- selfs tot 50 km. Om daar te kom duur dus 'n ruk. 'n Busrit van Brussel na Charleroi, die Belgiese basis van Ryanair, kos 15 euro vir 'n enkelkaartjie. Van Bergamo na Milaan betaal jy 25 euro (retoer).
Moenie lughawebelasting uit die oog verloor nie. Dit varieer na gelang van die bestemming en is dikwels méér as wat die kaartjie kos.
Jonk en oud betaal dieselfde. Kinderkorting is daar nie.
Daarom is dit altyd wys om pryse te vergelyk met maatskappye soos virgin.com, jetairfly.com en brusselsairlines.com wat dan en wan goeie kortings bied. Maar gewoonlik vind jy die superlae pryse by prysbesnoeiers soos Ryanair en Easyjet.
Besprekings word via die internet met 'n kredietkaart gedoen. So word 'n middelman uitgesny.
Om lank vooraf te bespreek is geen waarborg vir die laagste prys nie. Ervaring leer dat jy tussen vyf en ses weke vooraf die beste kans het vir 'n spotgoedkoop kaartjie. Naweke styg die pryse.
Goedkoop vlugte na bestemmings in Oos-Europa soos Krakow, Boedapest en Praag was tot enkele jare onbekombaar, maar van die bogenoemde lugdienste vlieg nou ook daarheen. Daar is heelwat goedkoop vlugte na Skandinawië en binne die Verenigde Koninkryk kan jy haas na enige groot sentra vlieg.
Ook die Lae Lande is goed verbind. So vlieg Ryanair byvoorbeeld van Charleroi (Brussel) na handevol Europese stede, waaronder Pisa, Londen, Liverpool, Dublin, Glasgow, Rome en Gerona.
Sou jy nie net heen en weer wil vlieg nie, maar na verskillende bestemmings, verg dit behoorlike beplanning. Groot verbindingstede is Amsterdam, Brussel en Londen.
Ná 'n internetbespreking word daar onmiddellik 'n bevestigingsnommer per e-pos aan jou gestuur. Jy kry geen kaartjie nie. Jy moet dié nommer en jou paspoort saamneem lughawe toe.
Vooraf bespreekte plekke is daar nie. Gereelde reisigers kry die voordeel om eerste die vliegtuig in te stap en hul sitplek uit te kies.
Kaartjies kan gewoonlik nie verander word nie. Wees dus doodseker van jou reisplanne wanneer jy daardie enter-knoppie kliek.
Hier en daar is dus 'n adder in die gras, maar in die algemeen betaal jy aansienlik minder en reis veel verder.

Groenhuis Gastehuis, Philippolis

Santiago tel flink kop op

Die Andes, die Stille Oseaan en sanksies weens dekades van militêre heerskappy het die Chileense hoofstad geïsoleer. Maar dinge het verander. Santiago tel flink kop op en is aan't ontpop. Hou dit dop, skryf JENS FRIIS. Dié stad is stilweg besig om sy plek op die wêreldverhoog in te neem.

STEL jou ‘n metropool voor waar jy tussen hemelhoë wolkekrabbers staan en as jy opkyk verrys die tweede hoogste bergreeks ter wêreld rég voor jou. Van dié Andespieke is hoër as 5 000 m. ‘n Dramatieser ligging vir ‘n stad kan jy skaars kry.
Santiago de Chile is die blyplek van 6 miljoen mense (sowat dubbeld Kaapstad se grootte). Dis ‘n lewendige, progressiewe stad met ‘n glinsterende gesig. Tog is dit ook huis vir sukkelende kunstenaars wat die Plaza de Armas volpak in die hoop op ‘n besoekende dollar en werkers wat ure pendel vanaf vervalle villas misérias aan die stad se buitewyke om hul brood te verdien in eksklusiewe woonbuurte.
Nietemin gaan dit in Santiago beter as ooit. Vir die grootste deel van die 20ste eeu het Chili wipplank gery tussen militêre heerskappy en militante sosialisme – beide aangevuur deur ryk koperneerslae in die Atacama-woestyn. Maar in 1990 is demokrasie uiteindelik herstel ná vrye verkiesings. Sedertdien beleef dié land ‘n blink groeikoers van 6 % per jaar – die hoogste in Latyns-Amerika.
Sekerlik dié simbool van Chili se wrede verlede is die Palacio de la Moneda wat in 1805 gebou is as een van koloniale Spanje se finale bouprojekte. Dié regeringsgebou in Santiago was die fokus van genl. Augusto Pinochet se 1973-staatsgreep. Vliegtuie wat hierop afpyl en dit bombardeer sou een van die ikoniese beelde word van die 20ste eeu. Kort ná dié aanval het pres. Salvador Allende in dié gebou gesterf op ‘n misterieuse manier. Nooit kon daar vasgestel word of hy vermoor is óf selfmoord gepleeg het nie. Vandag nog is hierdie paleis die Chileense regeringsetel en gaatjies in die elegante fasade herinner steeds aan die skote wat eens hier geklap het.
Maar ten spyte van ‘n geskiedenis van menseregteskendings, erge lugbesoedeling en sakkerollers in veral die Centro het Santiago ook vele pluspunte.
Die stad het ‘n hoë geletterdheidsyfer en het al meerdere Nobelprys-skrywers opgelewer waaronder Pablo Neruda en Gabriela Mistral. Ewe bekend is Isabel Allende, die niggie van die eertydse president. Om politieke redes speel slegs haar boeke hier af. Sy moes na Amerika vlug ná Salvador se dood.
Lees gerus Allende se House of the Spirits en Neruda se Passions of the Impressions voordat jy ‘n draai in Santiago maak.
Ook die volgende flieks speel deels hier af: Taxi Para Tres (‘n Taxi vir Drie, 2001), El Chacotero Sentimental (Die Sentimentele Uittarter, 19991) en Johnny 100 Pesos (1994).
Die El Mercurio Online se webblad (www.emol.com) is ‘n gesaghebbende bron om meer te wete te kom van konserte en klubs tot flieks en restaurante.
Dis wys om die res van Chili in die week te verken en oor ‘n naweek in die hoofstad te wees. Dis makliker om dan oor die weg te kom, want Santiago is naweke stiller. Boonop skiet naweekmarkte oraloor op en kom Santiago se alom bekende naglewe Vrydae en Saterdae veral op dreef.
Niemand gaan eet uit voor 21:00 nie, en daar gebeur niks in klubs voor middernag. Die inwoners is vriendelik, trek goed aan en is ietwat teruggetrokke, ten spyte van hul voorliefde om laat uit te bly.
Bellavista en die duurder Providencia is bekend vir sy restaurante, salsotecas en nagklubs wat oneindigende moontlikhede inhou, Barrio Santa Lucia vir sy straatkafees, en Barrios París Londres en Concha y Toro vir hul boomomsoomde strate en neo-klassieke argitektuur.
Skaf Chileense handwerk aan soos handgeweefde alpaca serpe, Mapuche silwerjuwele, die lapis lazuli-edelsteen en koperware by die kunstenaarsdorpie Centro Artesanal de Los Dominicos.
Dalk die bekendste mark is die Mercado Central met ‘n wye verskeidenheid goedere teen billike pryse. Dis beslis dié plek vir seekos.
Galindo, ‘n tradisionele, boheemse eetplek wat onder Pablo Neruda se gunsteling eetplekke getel het, is sterk aan te beveel vir middagete.
Die area rondom Santiago is ‘n mikrokosmos van Chili. Soggens kan jy op die strand lê by Viña del Mar, smiddag ski by Portillo en dan net voor sononder die Chileense wynplase verken.
Santiago en sy onmiddellike omgewing bied voorwaar (nes Suid-Afrika) ‘n wêreld in een land.
Boonop gaan dit deesdae voor die wind in dié stad wat vir dekades feitlik afgesny was van die res van die wêreld. Santiago se deure staan wawyd oop – wagtend om jou te ontvang. Gaan maak 'n draai voordat dié stad se vooruitgang beteken dat dit té duur gaan word vir Suid-Afrikaners.

NOG DINGE TE DOEN
DRAAL in Santiago se historiese kern, die Plaza de Armas, ‘n besige plein wat omring word deur koloniale en neo-klassieke geboue.
EET ‘n empanada de queso (‘n kaas-gevulde toebroodjie).
RY met die glashyser (ascensor) tot bo-op die Cerro Santa Lucia-heuwel vir ‘n eersteklas uitsig oor die stad en die Andes.
BELEEF ‘n Chileense rodeo by die Club de Huasos Gil Letelier.
STAP deur die Barrio Brasil, ‘n goed bewaarde tradisionele woonbuurt met sy Plaza Brasil en neo-Gotiese Basilica del Salvador.
BID dat 'n aardbewing nie vir Santiago gaan tref terwyl jy daar is nie. Die stad is deur skuddings platgevee in 1647 en 1730. In 1981 het 'n dief die bekende Virgen del Carmen-standbeeld gesteel, maar dit vinnig die volgende dag terugbesorg nadat 'n aardbewing die stad die vorige nag getref het.

WERD OM TE WEET
Santiago bied heeljaar baie vir die toeris. Hoewel donderbuie tussen Maart en Mei verwag kan word, is dié reën meestal van korte duur. Herfs is goedkoper, want dis buite-seisoen en boonop verkleur die wingerde op die Chileense wynplase.
Dié stad gaan jou omtrent 30 % meer uit die sak jaag per dag as die res van Chili.
Dis ‘n vermoeiende vlug vanaf Johannesburg / Kaapstad en dan gewoonlik via Buenos Aires na Santiago se Aeropuerto Arturo Merino Benitez. Dis dus wys om jou reisplan só te reël dat jy eers kans kry om ‘n bietjie te slaap voordat jy die Chileense hoofstad invaar.

Verken Vlaandere vanuit Veurne

VEURNE, België. “Frans-Vlaanderen is z'n volkse eigenheid snel aan het terugvinden,” merk ‘n Belgiese vriend op terwyl ons na ‘n restaurant stap in Veurne, sy grootworddorp.
Hoewel groot Franse stede soos Duinkerken (30 km), Calais (65 km) en Rysel (Lille) (90 km) om die draai is, kan Kristof (soos baie Flaminge) nie die Franse veel nie.
In sy oë is hulle maar ‘n arrogante lotjie wat wil inpalm wat hulle kan.
Daarom gee dit hom groot genot om by die restaurantbaas te verneem dat de rue d’Eckel in ‘n naburige dorpe nou amptelik bekend staan as de Eckelstraete.
Veral weens die ekonomiese voordele van toerisme word Flaams en Nederlands gewild in noord-Frankryk.
By die restaurant word ons ontvang met ‘n vriendelike “goënavond” en “spijskaarten” propvol streeksdisse soos potjesvleesch en Vlaamse wafels. Hierby drink ons bier – eers ‘n Zannekin Blonde en toe ‘n Hommelpap. Beide word plaaslik gebrou.
Die geselskap vlot en ons gesels oor dié “gemeente” (distrik) van hopvelde, brouwerye, meule, dorpsfeeste, reuse en heuwels wat hier berge genoem word.
Dis ‘n poskaartmooie landstreek waar uitgestrekte landerye geskei word deur “waterloopjes” en “kleine dorpskernen”.
Veurne, 50 km van Brugge, “de provinciehoofdplaats”, is ‘n ideale basis vanwaar Wes-Vlaandere verken kan word.
Honderde kilometers se voetpaaie strek in alle windrigtings van hierdie vlakke land. Een van die gewildste is die Kapellenwandelinge (23 km) met sy “prachtige vergezichten”. Dit lei verby talle kerkies vanaf Wemaers-Capel oor Zermezeele na Hardenvoort.
Onderweg kan jy ook ‘n draai maak by ‘n meule waar maalstene nog ingespan word om graan te verbrysel tot goudbruin meel.
En as jy te lui is vir stap kan jy dié “wandeling” ook aflê te perd of fiets. Die paaie is meestal pylreguit, want die Romeinse waens se asse kon glo nie maklik draai nie, lees ek in Het Nieuwsblad.
Oorweeg gerus dié platte-land as jy ‘n vakansie in Europa oorweeg. Dis ‘n pragtige area van waar Nederland, België en Frankryk verken kan word. Toeriste word met ‘n ope hand verwelkom. Verblyf is heel bekostigbaar. Die taalooreenkomste met Afrikaans maak dit maklik om in hierdie geweste te reis. Boonop jy kry 'n insiggewende blik op hoe die Flaminge hul kultuur probeer handhaaf ten spyte van talle aanslae daarop deur die jare.
* Vir meer inligting skryf aan De Dienst voor Toerisme, Grote Markte 29, Veurne, 8630, België.

Wateroorvloed: Nuwe Bergrivierdam tjok-en-blok

Die nuwe Bergrivierdam naby Franschhoek is tot oorlopens toe vol ná die laaste paar dae se deurdringende reën. Die vloetuitslatingsluise van die Bergrivierdam is gedurende Junie vanjaar vir die eerste keer getoets. Dié toets was deel van die finale fase van die Bergrivierdamprojek wat R1,5 miljard gekos het. Die projek, waarvan die beplanning al in 1989 begin het, sal na verwagting die watervoorraad in die Wes-Kaapse waterstelsel met 81 m³ oftewel 18% verhoog tot altesame 523 miljoen m³ per jaar. Die eerste water uit die dam is aan die einde van verlede jaar aan die Kaapstadse munisipaliteit voorsien. Foto: Jens Friis

Klaprose kry wind van voor

AFGANISTAN is deur die kweek van papawers die grootste produsent van heroïen en opium. Daar word gereken sowat 70% van die land se inkomste kom uit dié bron. Onder meer die Amerikaners en Britte wil hierdie papawerkwekery vernietig in hul wêreldwye stryd teen dwelms. Gevolglik het die Afgaanse regering, ná kwaai druk, aarselend begin met die vernietiging van papawerlande. Die arm Afgaanse boere is uiteraard hieroor omgekrap en die magtige smokkelaars nog meer. Die sap van die veelkleurige papawer, wat in opium en heroïen verwerk word, het deur die jare "goud" (of minstens "brood") na verarmde gemeenskappe in Afganistan gebring. Foto: Jens Friis

Brug gaan onttroon word as langste

DIE Boyne River Bridge sal in 2010 nie meer die langste kabelbrug (352,5 m) in Ierland wees nie wanneer die River Suir Bridge (465 m) sal open. Boyne se langste spanwydte is 170 m, teenoor Suir se 230 m. Die Boyne-brug is in 2003 geopen en is naby die dorp Drogheda. Die Suir-brug behoort 'n groot aantrekkingskrag te wees vir Waterford, want die brug se sentrale toring sal mooitjie 100 m die lug introon. Foto: Jens Friis

"Kiekies van 'n Dorpie" in Nederland uitgestal

TOE Annalize Mouton se boek "Portrait of a Village: Stanford 150" 'n paar maande gelede bekend gestel is om saam te val met dié dorp se 150ste bestaansjaar, sou sy sekerlik nooit kon dink dat haar kiekies nou in Nederland te sien sou wees nie.
Maar die lewe loop soms snaakse draaie en dis presies wat gebeur het.
'n Argitek van Hilversum, Jan Frederik Groos, sy vrou, Sakina Groos-Dijkstra, en Marga Kruijer van Klaveren, 'n dramaturg van Schagen, het die boek vir verskeie Nederlanders gewys.
Die terugvoer oor die foto's wat met natuurlike lig geneem is was baie positief.
Annalize is toe genooi om 24 van haar foto's na Nederland te stuur as 'n rondreisende uitstalling wat 'n blik gee op 'n Suid-Afrikaanse dorpie.
Die kiekies sal onder meer te sien wees by die jaarlikse gala-funksie van die Suid-Afrikaanse Huis in Amsterdam gedurende Januarie 2009.
Die eerste uitstallings het op 4 September geopen in die Scagon-teater in Schagen en in die Podium Mozaiek in Amsterdam.
'n Uitstalling van die foto's sal ook te sien wees by die Arts Association van Belville tussen 28 Januarie en 25 Februarie 2009.
Annalize en haar man, Maré Mouton, is die redakteurs en uitgewers van Village Life. Dié glanstydskrif het aanvanklik gefokus op Stanford en buurdorpe soos Hermanus, Gansbaai en Franskraal, maar deesdae bied dit artikels van dwarsoor Suid-Afrika.
"Die boek onder bespreking is in ’n sin ’n uitvloeisel van die tydskrif, geskryf en gefotografeer deur Annalize Mouton met dieselfde sin vir die geskiedenis, kultuur en karma van Stanford en omgewing," skryf Kerneels Breytenbach onlangs. "Die somtotaal is ’n uiters boeiende en indrukwekkende greep in die tyd. ’n Portret, in die volste sin van die woord, van ’n dorp en sy mense binne die jaar wat dié dorp 150 geword het."
"Portrait of a Village" herinner aan David Goldblatt se Some Afrikaners Photographed en Some Afrikaners Revisited deurdat dit 'n getroue weergawe gee van hoe "gewone" mense in 'n "gewone" Suid-Afrikaanse dorp lyk.
Die Nederlanders behoort dié foto's fassinerend te vind.
Volgens Annalize is die belangstelling aan't uitbrei en word die moontlikheid oorweeg om die uitstalling ook te neem na Swede, Engeland, Duitsland en Amerika.
Dis 'n bevredigende ervaring vir enige fotograaf - veral as jy 50 000 foto's in vyf maande geneem het en toe die allerbestes uitgesoek het vir die wêreld om te sien.
* Portrait of a Village: Stanford 150, deur Annalize Mouton (teks en foto’s). Village Life, Stanford, 2008. (Hardeband, 240 bladsye, ISBN 9 780 62039 871 8.)

Groenhuis Gästehäuser, Philippolis, südlichen Teil der Free State, South Africa

'n "Towerbed" na droomland toe

Foto: www.hastens.com

DIE wêreld se luuksste bed is in Suid-Afrika te kry teen die prys van 'n huis.
En die vervaardigers is allermins skaam oor wat hul daarvoor vra.
In 'n tydskrifadvertensie sê hulle pront-uit: "Wie sal 50 620 Euro vir 'n bed betaal?"
En nee, jy is nie in droomland nie. Die prys word wel in Euro (en nie Rand nie) aangedui in dié advertensie wat in die tydskrif Wallpaper verskyn.
Volgens J.C. Bibbey, 'n verkoopsassistent van die Hästens-winkel by die Design Quarter in Fourways, Johannesburg, kos "die Vividus op die oomblik R669 000".
Dit klink na 'n nagmerrie-prys om vir 'n bed op te dok, maar volgens dié Sweedse maatskappy is die kontinentale Vividus-bed "ideaal as net die beste sal doen".
Hulle meen die byna R700 000 is nie te dik vir 'n daalder nie, want iedere Vividus is uniek: Dit neem 160 uur om met die hand te maak uit die allerbeste natuurlike materiaal.
Elk van hierdie beddens word onderteken deur 'n Hästens-meestervakman as simbool van die gehalte daarvan. Hierdeur word ook bevestig dat die bed vir 25 jaar gewaarborg word.
Selfs voordat Bell of Edison bekendheid verwerf het, het die Hästens-familie al beddens gemaak. Dié kundigheid wat die Hastens-pa's aan hul seuns oorgedra het word gekombineer met materiaal soos perdehare, vlas, katoen en wol vir "'n perfekte balans. Die resultaat is 'n bed wat jou liggaam oplig en ondersteun, terwyl dit terselfdertyd jou toelaat om weg te sink en te ontspan."
As jy wik en weeg of jy só 'n droombed wil aanskaf kan jy 'n toetssessie op www.hastens.com bespreek. Jy kan dan by 'n handelaar dié matras gaan "toetsbestuur" en voel of dit jou geval.
En as jy wel besluit om een te bestel moet jy eers 'n string keuses maak
Buiten enige kleur onder die reënboog moet jy ook sê of jou bed se vere sag, medium of ferm moet wees.
Dit kan in enige grootte gemaak word, maar as dit groter is as 210 x 210 cm sal dit die prys beïnvloed. Laat dan ook ses maande toe vir aflewering.
Verskeie vyfster hotelle in Europa en Amerika laat hulle nie deur die prys afskrik nie en maak gebruik van vertroude Hästens-beddens.
Want soos die Tsjeggiese model Adela Capova in 'n advertensie al swewende wys: hierdie is 'n towerbed wat ver bokant ander kooigoed uitstyg.
Dis net jammer die prys is óók in 'n ander klas!
Ja, vir algar is hierdie "towerbed" gewis nie beskore nie.

'n "Suid-Afrikaanse" Mosambiek

Maputo is op ons voorstoep, maar kon net sowel duisende kilometers ver gewees het. Dis onmiskenbaar anders. Die argitektuur is Mediterreens, die klimaat subtropies en die taal Portugees. Tog is dié stad verstommend Suid-Afrikaans. JENS FRIIS vertel.

DIT was Karel Schoeman wat eens in Onderweg geskryf het: "Jy kan 'n vreemde land nooit heeltemal onbevange besoek nie: jou aangebore vooroordele vergesel jou en jy meet alle dinge bewus of onbewus aan die maatstawwe wat jy in jou bagasie saamdra".
En in dié bagasie staan jou tuisland voor-op. Suid-Afrika bly my verwysingspunt. Goed of sleg. Jy trek onbewustelik ooreenkomste en verskille soos jy ervaar en leer.
Opvallend is dat die Mosambiekers jou nie teister met vrae nie. Hulle wéét van Suid-Afrika. Baie werk by ons. Hul geboorteland herinner dikwels aan 'n veraf provinsie. Só eenders. Só anders.
By die lughawe is daar 'n Sasol-advertensie in Portugees. 'n Nando's en Steers flits verby. Koerantopskrifte langs die straat het dit oor bekende onderwerpe soos grondeise, privatisering en kinderprostitusie.
Ons ry verby die plek waar Albie Sachs sy regterarm in 'n bomaanval deur Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte verloor het.
Voor elke behoorlike huis is daar 'n wag -- voor Nelson en Gra)347a se kasteel 'n paar. Langs kaia's en konkavure staan eenderse meenthuise omring deur hoë mure.
Die taxi-bestuurder waarsku teen sakkerollers, maar vertroos: "As jy van Johannesburg kom, is 'n mens darem voorbereid hierop."
Tog is daar nie in Maputo die soort onderliggende aggressie van sommige Afrika-state nie. Die kanse dat jy vermoor of verkrag gaan word, is skraler as in Suid-Afrika. Bedelaars teister jou nie voortdurend nie. Oral hoor jy die "bom dia" (goeiedag in Portugees). "Esta avariado" verskyn op vele borde in Mosambiek. Dit beteken "buite werking" en was jammerlik jare lank verteenwoordigend van dié land.

Nie dat dit altyd só was nie. Maputo het ek leer ken sonder om dit ooit te sien, want vir my ouers was Louren)347o Marques in dieselfde geselskap as Rio of Kaapstad. Intussen het veel verander.
In die parkeerterrein by die Polanahotel staan die VN-geregistreerde 4x4's ingeryg en naweke het die helfte van die motors GP- en MP-nommerplate.
'n Vrou vertel later dat sy eerder inkopies in Nelspruit as Maputo doen. "Dis goedkoper daar en jy't 'n wyer keuse. Nelspruit is net twee uur met die hoofweg. Die Ressano Garcia-grenspos by Komatipoort gee ook al minder probleme."
By die hotelwinkeltjie is onder meer Getaway , The Star en Business Day te koop. In ons kamer kan jy kyk na M-Net en SABC2.
En so word Maputo vir die Suid-Afrikaanse oog verbasend vertroud. Hier waar Afrika en Suid-Amerika ontmoet, ís 'n verstommende sterk Suid-Afrikaanse inslag.
Op pad na die "baixa" of middestad verkoop 'n Mosambiekse man met 'n Springbok-pet Castle Lagers. By die sentrale mark is die "galinha piri-piri" (sterk gekruide hoender), "matapas" (kassawe-blaar-bredie) en "bacalhau" (gedroogde kabeljou) onbekend, maar die groente en vrugte is grootliks uit Suid-Afrika. Vir kasjoeneute kan ons betaal in Amerikaanse dollar, "meticais" (die plaaslike geldeenheid) en soos te wagte teen dié tyd . . . ook die rand. Nes Lesotho, Swaziland, Botswana, Namibië en Zimbabwe is dit duidelik watter buurland vir Mosambiek die meeste beïnvloed
Daar word toenemend geglo dat die werklike toekoms van saketransaksies met Afrika nie slegs in die handel lê nie, maar ook in betrokkenheid by gesamentlike ondernemings om die vasteland se ontsaglike natuurlike hulpbronne te ontwikkel. Beleggers van ontwikkelde lande is ontnugter deur investering in onproduktiewe skemas en vrugtelose ontwikkelingshulp.
Regerings, sakelui en hulpverleningsondernemings belê hul vaardighede en kapitaal in 'n toenemende mate in lewensvatbare skemas soos die LesothoHooglandwaterprojek, diamant- en soda-as-myne in Botswana, reuse-plantasies in Swaziland en die oorgrenswildtuin tussen Suid-Afrika, Zimbabwe en Mosambiek.
Gaan maak gerus 'n draai in Mosambiek. Dis anders genoeg dat jy sou kon dink jy is in Suid-Amerika, maar daar is genoeg Suid-Afrikaanse invloede dat jy nie verlore sal voel nie.

Land vars en slaggereed

TWINTIG VLIEGWENKE wat werk:
1. Vermy spitsuurvliegtye, wat volgens die International Air Passengers Association tussen 08.30 en 10:00 en weer tussen 16:30 en 18:30 is. Vlieg eerder vroeër in die dag as later sodat jy tyd het om jou voete te vind in anderland.
2. Vlugte word dikwels vertraag. Bel van die huis óf kyk op die web om te weet of joune laat is.
3. Sitplekke in die ry waar die nooduitgang is, het gewoonlik meer beenspasie.
4. Dit loon om met dieselfde lugdiens te vlieg. Só het jy voorkeur by die kies van sitplekke, word jy dalk opgegradeer na besigheidsklas en kry ekstra myle as jy deel is van só 'n program.
5. Sluit tasse en sakke wat ingeweeg word deeglik om diefstal te voorkom. Só kan dwelms ook nie in jou bagasie geplant word nie.
6. Sorg dat daar 'n duidelike kontaknommer op jou bagasie verskyn. Dit is verkieslik bo 'n straatadres, want só kan skelms nie agterkom waar om te gaan inbreek terwyl jy elders is nie.
7. Maak dubbeld seker dat die regte bestemming op jou bagasieplakker aangebring word as jy inweeg.
8. Sterk tasse is 'n móét, want dit word hardhandig hanteer. Hoe meer onderskeidend jou bagasie is, hoe beter. Só kan jy dit makliker uitken. 'n Lughawe is een van die enigste plekke waar tasse onbewaak op 'n vervoerband beland.
9. Sorg dat die nodigste (tandeborsel, medikasie en so meer) in jou handbagasie is, sou jou ander bagasie wegraak.
10. Bevestig 'n hotelbespreking vóór jou vertrek, veral as jy laat gaan arriveer.
11. Maak seker dat daar genoeg skoon blaaie in jou paspoort is.
12. Neem eetgoed en iets te lese saam. Vlugte word soms lank vertraag. Al bring jy 'n appel en 'n Volksblad te voorskyn, sal jou honger en verveelde medepassasiers jou beny.
13. Reis superlig. Dit is natuurlik makliker gesê as gedaan as jy nie 'n magdom kreukeltrae klere het nie.
14. Jou buurman voor jou gaan waarskynlik sy stoel 'n paar grade agteroor tilt voordat hy probeer slaap. Moenie jammer wees dat jy van die ruimte agter jóú gaan opeis deur dieselfde te doen nie.
15. 'n Hoefvormige, opblaasbare kussing kan keer dat jou kop knik as jy lekker dut.
16. Smeer genoeg room aan jou vel. Die lugverkoeling droog dit uit. Heelwat water help ook.
17. Trek gerus jou skoene uit, maar maak seker dat jy heel, skoon sokkies dra.
18. Diep-aar-trombose het die bynaam ``ekonomieseklas-sindroom'' gekry omdat die klein ruimte waarin passasiers in vliegtuie sit, die vorming van bloedklonte in die been veroorsaak. Dit kan teëgewerk word deur gereeld op te staan en rond te stap. Masseer jou voete en bene.
19. Moenie vergeet dat vliegtuigtoilette altyd druk besoek word net ná ontbyt en voor landing nie.
20. Hou 'n kaart van die stad waar jy land byderhand.

Jens Friis het onlangs 'n draai in Australië gemaak en met een van dié vliegtuie wat op water kan land die Great Barrier Reef, die grootste lewende organisme op aarde, van uit die lug bewonder.

Van Amandelboom tot Williston

- Jens Friis

HOE die dorp Amandelboom Williston geword het, is 'n lekker storie wat 'n paar wye esse deur die verlede gooi.
In Julie 1768 het Johan Abraham Nel en sy gesin met hul wa vanaf Stellenbosch tot by ‘n fontein langs die Sakrivier getrek. Johan se tweede seun is hier gebore en om dit te vier het hy ‘n amandelboom geplant.
Maar anders as in Numeri 17:8 waar geskryf staan "... daar was nie net botsels aan nie, daar was ook bloeisels en dit het selfs ryp amandels gedra", het die boom wat hy geplant het nooit 'n enkele vrug gedra nie!
Nietemin het dit flink gegroei en 'n groot skadukol gegooi - iets kosbaars in dié geweste van die Noord-Kaap.
Dis dan om dié rede dat eerwaarde J.H Lutz en F.W. Reinecke by Amandelboom kamp opgeslaan het in 1845.
Dié twee godsmanne van die Rynse Sendinggenootskap was daar op versoek van die sogenaamde Basters wie gevra het om leiding vir hul wel en weë.
Die Basters, afstammelinge van Europese trekboer-vaders en Khoi-moeders, het wes van die Kareeberg ‘n sukkelbestaan gevoer deur met hul vee van fontein tot fontein te trek. Ook by Amandelboom het hulle dikwels hul vee laat suip.
Hier het die Basters vir die sendelinge twee kliphuisies gebou met perske- en vyebome, skryf Leon Nell in The Great Karoo. 'n Kerk was ook nodig en dié het hulle uit riete gebou. 'n Besoekende sendeling het in 1848 dié kerkie beskryf as “a little plain house made from bushes, which were plastered with earth”.
Williston is sowat 540 km van Kaapstad en teen die 1860’s het blanke trekboere tot hier in die middel van die Hantam-Karoo getrek.
Spoedig hierna sou die Grondafbakeningswet van 1865 dit vir beide die Basters en Boere onmoontlik maak om hul nomadiese lewenswyse voort te sit. Luidens dié wet moes mense wat land beset het eienaarskap daarvan kon bewys, in ‘n posisie wees om aansoek te doen om eienaarskap, of die grond afstaan aan wie die regering dit ookal toeken. Dit het die Basters gedwing om noord te trek óór die Oranjerivier tot by die hedendaagse Rehoboth, 80 km suid van Windhoek.
Sestien jaar later, in 1881, het Amandelboom munisipale status verwerf.
Dít was die dae toe kol. Hampden Willis die koloniale sekretaris was en in 1919 is Amandelboom herdoop na ‘n verboë vorm van kol. Willis se van, naamlik Williston.
Dié naamsverandering was nie slegs te wyte aan Britse-imperialisme nie, maar ook omdat die oorspronklike amandelboom ‘n ontydige dood gesterf het.
Ds. S.H. Kühn, die N.G. herder, het geglo as die oog van die fontein groter gemaak word, sou meer water daaruit vloei. Daarom het hy dit met dinamiet probeer oopskiet. Maar al wat hy daardeur reggekry het was om die nabygeleë amandelboom weg te blaas.
Danksy ‘n reuse boomplantprojek van ‘n onderwyser in die 1930’s herinner Williston vandag nog aan ‘n oase.
Dalk die beste blik op dié dorp is vanaf twee heuwels wat uitkyk op die dorpsbegraafplaas. Op dié koppies sou kerkkore kom sing op veral Kersfees – vandaar die naam Singkoppe.
Gaan maak gerus ‘n draai in dié begraafplaas. Dis deel van die ongewone Grafsteenroete – die enigste van sy soort in die land.
Wat die grafstene besonders maak is die handgebeitelde tierlantyntjies en eienaardige spelwyses op die grafstene. Nulle is dikwels weggelaat en ‘n geboortedatum soos 183 beteken nie dat iemand kort ná Jesus op aarde was nie, maar wel dat sy in 1803 die eerste lewenslug ingeadem het.
Die meeste van dié kopstukke is in die 1800’s gemaak deur James Wright wat vanaf Stirling, Skotland, geëmigreer het.
Terloops, kaarte dui ‘n plekkie genaamd Stirling in die Williston-distrik aan, maar dié plaaswinkeldorpie bestaan lankal nie meer nie.
Die talentvolle James Wright en sy protegé, Cornelius de Waal, het honderde sandsteen-grafstene versier wat steeds staan in die dorpsbegraafplaas, soos ook op plase soos Oest, Koega en Dassieskloof.
Die Williston-distrik is deesdae bekend vir sy skaap- en karakoelbedryf. Groenvoer word ook verbou met water uit die Sakrivier. Die landerye word gevloed – nes Egiptiese boere langs die Nyl maak.
Plaasname soos Benoudsfontein, Potloer, Weggooikolk se Leegte, Hongerfontein en Verjaagsfontein vertel van ‘n oorlewingstryd in ‘n onvriendelike omgewing.
Maar moet jou nie hierdeur laat flous nie. Stop langs die pad: net dalk sien jy van dié wêreld se skaars plante soos hondeballas en oubok, of diere soos die rooi lewerik (Certhilauda burra) en oewerkonyn, Suid-Afrika se mees bedreigde soogdier.
‘n Besondere vonds was ‘n Anomocephalius africans wat in 1995 op die plaas Kruitfontein gevind is. Dié dier was ‘n reptiel en so groot soos ‘n skaap. Volgens kenners bied dit steun dat soogdiere in Suider-Afrika ontstaan het.
Moenie een van die korbeelhuisies verby gaan nie. Nee, dis nie ‘n “bordeelhuisie” nie. En ook nie ‘n “kondoomhuisie” soos een toeris dit verkeerdelik genoem het nie, hoewel dit ‘n besondere "dome" het. Dié boere-igloes se koepels is uit klip gebou omdat daar nie timmerhout vir dakbalke was nie
In die plaaslike museum is handevol boeke van die skrywer Mikro, dalk Williston se bekendste boorling. Hy is in 1903 op Van Reenensplaas gebore.
Nes die landskapskilder Pieter Naudé het ook sy skoondogter, Elmarie Naudé, ‘n holte vir haar voet in Williston gevind. By Die Vliëende Piering verkoop sy geverfde volstruiseierdoppe tot hoede. Dié winkel kan jy nie mis nie, want die eklektiese voorstoep is versier met aalwyne tot motorwieldoppe.
As jy Williston klaar verken het kan jy koers kies na een van sy grootliks onbekende buurdorpe soos Vanwyksvlei (207 km), Brandvlei (127 km) of Fraserburg (93 km).
Dis juis van Fraserburg wat Elna Marais, kuratrise van die Williston Museum, die volgende staaltjie vertel: Eendag lank, lank gelede het die Fraserburgers rugby kom speel in Williston. Fraserburg was ‘n kortkop voor, maar genadiglik vir die Willistoners kom daar toe ‘n trein verby. Die Fraserburgers wat nog nooit vantevore ‘n lokomotief gesien het nie was só verstom oor dié gedoente dat ‘n Williston-kind die rugbybal opgeraap het en tjoef-tjaf ‘n drie gaan druk het. Dit was in die dae toe ‘n drie slegs 3 punte getel het, maar dit was genoeg om Williston te laat wen!

Sans Souci

BERLYN. In 'n asemrowende mere-landskap het Frederick die Grote sy koninklike paleis laat bou in 1745. Dit word vandag bestempel as een van die aller beste voorbeelde van rococo-argitektuur in Europe. Hier kon hy 'n magdom kulturele tydverdrywe waarvoor hy so lief was beoefen "sans souci" - sonder kommer. En só het die Sans Souci-landgoed sy naam gekry.

Groenhuis Gastehuis, Philippolis, 051-773-0073

Stuurmansfontein: Kliprondawels is volksboukundige juwele

- Jens Friis

CARNAVON. As die plaas Stuurmansfontein se besondere korbeelhuis nie so vrek ver van 'n grootpad was nie, sou sy beddens sweerlik elke aand vol bespreek gewees het.
Want dié nasionale gedenkwaardigheid, wat as gastehuis ingespan word, is een van die besonderste plekke waar ek nog ooit geslaap het.
Hou dus moed as jy die pad hierheen aandurf, want net voordat jy op moedverlore se vlakte tussen Carnavon en Williston gaan sit, lei 'n tweespoorpadjie oor 'n heuwel en lê Stuurmansfontein se oudopstal voor jou.
In die dae voor paaie en drade toe die Karoo se enigste grense die horison was en duisende springbokke op dié vlaktes gewei het, het trekboere dié wêreld hul woning gemaak.
Maar om huis op te slaan was nie maklik nie, want weens die Karoo se intense klimaat was hier vanmeleë geen groot bome nie en gevolglik was daar g'n timmerhout vir dakbalke nie.
Maar 'n boer maak 'n plan. En wat 'n plan was dit nie! Want na eeue staan dié settelaarwonings steeds stewig. En dít wil gedoen wees, want min dinge is bestand teen die Karoo se woeste westewinde en weer.
Oor wie die bouers van die opstalle was hang baie vraagtekens. Baie bronne wil dit hê dat die korbeelhuise op byvoorbeeld Stuurmansfontein, Schuinshoogte, Arbeidersfontein, Goraas en Droogeputs tussen 1825 en 1875 gebou is deur Khoi-arbeiders.
Hierdie koepelvormige hutte lyk soortgelyk aan dié langs die Middellandse See en in Groot Brittanje waar die Kelte dit al as skuilings gebruik het in 2000 v.C.
Daar word vermoed dat 'n Europese messelaar dié boukunskennis na Suid-Afrika gebring het.
Weens 'n gebrek aan timmerhout in die Karoo moes die hele huis uit klip gebou word. Die "sement" het bestaan uit 'n mengsel van kaf en grond. Dis met water gemeng en geknie totdat die regte tekstuur verkry is.
Die huisies was soms reghoekig, maar meestal rond.
Volgens die HAT het korbeelhuise (Engels: "corbelled houses") gewoonlik sirkelvormige mure wat tot op ongeveer 2 meter vertikaal is (dit kon tot 76 cm dik wees), maar daarna buig dit met verdrag na binne totdat dit by die bopunt bymekaarkom.
J.J. Oberholster skryf in Die Historiese Monumente van Suid-Afrika: "Die oorblywende opening word dan met 'n groot plat klip gesluit" as die weer onguur is. Dit sou afgehaal word as dit warm was, 'n vuur binne-in gemaak is of as dit eendag op 'n reëndag wel sou reën.
"Om die instandhouding (van die dak), sonder die oprigting van houtsteiers, te vergemaklik, is plat uit-stekende klippe op gerieflike hoogtes as trapplek gelaat." Só is die klippe wat uitgestaan het dan as 'n leer gebruik om tot bo-op die dak te klouter.
Dié iglo's van tot sewe meter in deursnee se vloere was later van perskepitte, maar aanvanklik het dit bestaan uit miershoopklei wat met osbloed gemeng is. Die boervroue sou dit poleer en met vet invryf totdat die spieëlgladde oppervlak rooibruin skitter.
Soos ook op Stuurmansfontein, is die deur van dié reuse byekorwe reg oorkant 'n venstertjie met 'n houtluik.
"Hierdie venstertjies is doelbewus klein en soms skuins in die muur gemaak sodat in die geval van 'n aanval deur Boesmans hulle nie maklik en direk met hul pyle in die rondawel kon inskiet nie."
Oorspronklik was daar nie hout om deure van te maak nie en die gespande velle van perde of beeste is glo voor die deuropeninge gehang.
In die mure sou nisse vir pakplek ingebou word en aan hake en drade sou biltong en ander huishoudelike goed gehang word.
Soos die landboupioniers vooruit boer sou hulle dan nóg kliprondawels aanbou.
Die meubels was toentertyd beperk tot 'n katel, tafel, 'n paar stoele, en 'n wakis vir klere.
Die Stuurmansfontein-korbeelhuis is sorgsaam gerestoureer, maar vir gaste is daar 'n paar ekstras aangebring soos 'n buite-stort en spoeltoilet.
Die res is so outentiek soos in die dae toe die eerste settelaars hier nes geskop het.
Stuurmansfontein se kliprondawel-opstal is 'n volksboukundige juweel. Jy mag dit nie verbygaan nie!
* Ry só na Stuurmansfontein: Die uitdraaipad na die plaas is 110 km vanaf Williston en 26 km van Carnarvon. Vanaf die uitdraai is Stuurmansfontein ongeveer 29 km verder langs 'n grondpad wat later 'n tweespoorpaadjie word. Bel mnr. Piet en Charmaine Botha by 082 221 7500 of skryf aan stuurmansfontein@telkomsa.net. Besprekings is noodsaaklik. Moenie Charmaine se aandetes misloop nie. Dit word spesiaal by die korbeelhuis in die middel van nêrens afgelewer.

Nieu-Seeland se onbeskryflik mooie Suid-Eiland

Kobi Yamada, die skrywer en filosoof, het eens opgemerk: "Some experiences simply do not translate. You have to go to know." Dít sou 'n raak beskrywing gewees het vir Nieu-Seeland se onbeskryflik mooie Suid-Eiland. Hier wissel berge, gletsers en woude mekaar flink af. Foto: Jens Friis

Switserland: Bernese Oberland

DIE Bernese Oberland word dikwels as die skouspelagtige in die Alpereeks beskou. Hier is die indrukwekkende Eiger-, Mönch- en Jungfrau-pieke geleë en rondom dié drie lê verleidelike dorpies in afgeleë valleie. 'n Trein kan jou na die Junfraujoc-stasie neem wat op 3 475 m die hoogste spoorwegstasie ter wêreld is.

Skildery vereer Skulpiesvrou

DIE Skulpmuseum in Jeffreysbaai spog met meer as 1 500 verskillende soorte skulpe. Dit word beskou as een van die grootste en beste skulpversamelings ter wêreld. Dié museum het ontstaan uit die private versameling van wyle me. Charlotte Kritzinger. Destyds het die Skulpiesvrou se versameling 324 verskillende soort skulpe getel. Kritzinger word in die museum vereer deur hierdie skildery deur ene Othelia. Foto: Jens Friis

Moenie bloot deur Britstown blits nie

AS jy glo dat die doel van ‘n reis (nes die lewe) nie alleen lê in die eindbestemming nie, maar óók die reis, behoort jy sin in ’n verposing op Britstown te hê.
Na alle waarskynlikheid sal jy die dorp binnekom vanaf Strydenburg in die noorde (77 km) of Victoria-Wes in die suide (98 km). Vanaf die N12 wat Britstown grootliks verbygaan lyk die dorp na weinig. Maar moenie jou hierdeur laat mislei nie.
Langs sy stil agterstraatjies – veral in die omgewing van die pragtige N.G. Kerk (1877) – staan steeds pragtige voorbeelde van Karoo-argitektuur. Menige huis het koel voorstoepe en van hier kyk inwoners hoe die wêreld en die tyd stadig maar gewis verby gaan.
Terwyl ons deur Britstown se strate en stegies gedwaal het is ons belangstellend dopgehou vanaf sulke stoepe. Dié kyke is seker te verstane, want die meeste toeriste blits bloot deur Britstown op pad van die Kaap na Kimberley.
Dis juis aan dié roete wat Britstown sy bestaan te danke het. Tydens die diamantstormloop het boere die geleentheid raakgesien om munt te slaan uit fortuinsoekers wat hul geluk gaan beproef het op Kimberley se diamantmyne. Die boere het ‘n deel van die plaas Gemsbokfontein in 1877 gekoop en dit genoem na Hans Brits, die eienaar.
Volgens oorlewering was dié Hans (nes die fortuinsoekers) ’n avonturier wat nie graag stil gesit het nie. Hy het op sy dag vir dr. David Livingstone vergesel tydens ’n ontdekkingsreis na die noorde, vertel Jonathan Deal in sy boek, Timeless Karoo. Aanvanklik het ’n dorpsraad hier die septer geswaai, maar teen die tyd wat die Anglo-Boereoorlog uitgebreek het in 1899 was daar al meerdere besighede en kerke in Britstown en die dorp het munisipale status gekry.
Soos die meeste plattelandse Karoo-dorpe is ook Britstown grootliks lamgelê deur die ontvolking van die platteland. Nietemin bly dit steeds ’n belangrike wol- en vleisdistrik.
Hou die plaasname dop as jy uit Britstown ry. Dit vertel heelwat van dié geweste. Op die plaas Schilderspan is byvoorbeeld San-rotstekeninge te sien.
Op Elandsfontein, Soutaar, Twyfelhoek, Holdakkies, Doornkuil, Barendsfontein en Holpan word met skaap geboer, gejag en/of oorgeslaap.
As jy die energie het kan jy een van die Kambro-staproetes aandurf wat wissel van ’n 2km-staproete tot ‘n uitdaging oor ’n volle drie dae.
Nagenoeg 30 km noordwes van Britstown is die Smarttdam. Dis in 1895 laat bou deur die Smartt-sindikaat, ‘n private organisasie met landboubelange.
Dié ambisieuse besproeiingsprojek het die verbouing van groenvoer vir veral groot skaapkuddes moontlik gemaak. In 1954 is die sindikaat gelikwideer en sewe jaar later is die dam verwoes tydens die Groot Vloed toe die Ongersrivier erg omgekrap was. Vir drie jaar het die boere wat op die Smarttdam staat gemaak het vir leiwater, noustrop getrek. Maar genadiglik het die staat ingegryp en die dam is in 1964 reggemaak én verbeter.
Adlene Potgieter is ’n ideale persoon om jou meer te vertel van Britstown se doenighede. Sy en haar man Rian het in 1973 (toevallig die jaar waarin ek gebore is) die Central Hotel gekoop. Ná 35 jaar bedryf hulle steeds dié baken wat deesdae bekend staan as die Trans Karoo Country Lodge.
Terloops, buiten die N12 wat noord-suid loop, kan jy ook van die N1 by Hanover draai en via De Aar na Britstown ry. Die R384 lei van hier via die kleine Vosburg na Carnavon. As jy wes hou in Nieuwoudtville se rigting is hierdie ‘n ideale pad om onbekende plekke te verken onderweg na Namakwaland waar die blomme hopelik binnekort kop sal uitsteek. Ek lees juis hulle voorspel ’n puik blomjaar.
Ja, jy sal sin hê in Britstown as jy nie net mik vir jou eindbestemming nie, maar oortuig is die rit daarheen is van ewe veel waarde. Só behoort die lewe ook mos te wees. Geniet die reis!

Luckhoff: Destyds en nou

AS jy nie spesiaal na Luckhoff koers kies nie, is die kans skraal dat jy ooit hier ’n draai gaan maak.
Dié Suidwes-Vrystaatse dorp lê lángs die R48 wat hoofsaaklik gebruik word deur die Vanderklowers, Petrusvillers en Philipstowners wat inkopies in Bloemfontein kom doen.
Meerderemaal sou ons kleintyd die pad daarheen aanpak vir sportbyeenkomste, want Luckhoff lê 82 km noordwes van Philippolis, my grootworddorp.
Luckhoff had slegs ’n laerskool en kleintyd sou ons ons knieë nerf-af val op hul skougrond se rugbyvel wat nou nie juis oortrek was met welige kikoejoe nie. Die Vanderkloofdam, Suid-Afrika se tweede grootste, is wel net 35 km ver, maar om dié water in Luckhoff te kry kos geld en dié dorp was nog nooit ’n oase nie.
Buiten rugby het my ouers, twee kranige tennisspelers, minstens twee maal per jaar wedstryde hier kom speel. Ek en my broer, Nico, het dan saamgery.
Luckhoff se tennisbane is later verskuif, maar die oorspronklike bane het in ‘n trek gelê en dié geweste se woeste westewinde kon die balle hoog die lug inwaai.
Dít wis die uitgeslape Luckhoffers al te goed. Só sou hulle die bal hóóg oor die netspeler se kop lop en as die bal grond vat, moes jy vinnig keer, want anders het die wind dit gegryp en was dit wegwêreld met daai bal.
Selfs vandag nog het Luckhoff ‘n sterk tennisklub. Dit wil gedoen wees, want baie omringende tennisklubs voer ‘n sukkelbestaan. Só staan die kakiebosse elke dan en wan kniehoog op die bane van Jagersfontein, Edenburg en Koffiefontein.
Nietemin, op sulke tennismiddae sou ek en Nico uit verveling Luckhoff invaar.
Daar was (wat ek vandag dink heerlike) piekniekkos soos hoenderboudjies, jaffels en geskilde turksvye in ons groen Chev, maar langs ’n stofstraat sou ons eerder koers kies na ’n skemer-donker kafeetjie.
Ek was nooit op my gemak in dié “grot” nie, maar dit was ál wat oop was op ’n Saterdagmiddag.
Daar sou ons marshmallow-rotte en sjokoladeroomys in bakkies met ’n houtlepeltjie koop. Soms het ons sakgeld ook ‘n lucky packet met pienk pilletjies toegelaat.
Eet-eet sou ons dan terugdrentel verby die pragtige NG-ysterklip-kerk, ’n huis waaruit Min Shaw opklink, tjokkertjies wat dink hulle is Jasper en kie, en die stadsaal waar ’n gaslamp gehang het wat eens ’n straatlig was.
Luckhoff se naam was altyd vir my moeilik om te spel. Later sou ek leer die dorp het op die plaas Koffiekuil tot stand gekom in 1892. Dis vernoem na ds. HJ Luckhoff (1842-1923), die herder van die NG-gemeente in Fauresmith.
Nie te lank gelede het ons spesiaal deur Luckhoff gery op pad na die Karoo. Ek het vooraf deur ’n paar reisgidse geblaai, maar dié inligting was skraps, verouderd en in ’n paar was daar blatante blapse. Só staan daar in Xplore, Satoer se amptelike reisgids, dat Luckhoff se reënval slegs 50 mm per jaar is. Dit moet waarskynlik eerder 350 mm wees
Ons het verslaap en is die oggend later as beplan uit Bloemfontein. Só was daar toe nie tyd nie om ’n draai te maak by Luckhoff se historiese kruithuisie wat ek al lank wil sien.
Volgens Deirdré Richardson se Historic Sites of South Africa is dié reghoekige geboutjie, ’n nasionale gedenkwaardigheid, uit blouysterklip gebou in 1899. Dit was moontlik in afwagting van die Anglo-Boereoorlog.
Ek wou ook sien hoe lyk die Karoo-huisies wat die bekroonde dramaturg, Pieter Fourie, eens sorgsaam gerestoureer het.
Fourie wat in Philippolis gematrikuleer het, het op ’n plaas buite Luckhoff grootgeword.
Hier naby het ’n boer eens op ’n donker nag in ’n pikswart bees vasgery. Hy het weinig oorgekom, maar sy kar was minder gelukkig.
Baie van Luckhoff se boere boer langs die Oranjerivier en tydens my onlangse besoek het dit gelyk of die plaaslike koöperasie steeds floreer danksy dié besproeiingsplase.
Soos feitlik alle Suid-Afrikaanse dorpies het ook Luckhoff ’n paar plooie bygekry.
Maar oor die algemeen het die dorp nie vir my veel anders gelyk as ’n kwarteeu gelede nie.
Die tennisbane is steeds daar en ook die mooie klipkerk.
Maar helaas is die kafee waar ons altyd marshmallow-rotte gekoop het se deure lank reeds toe!

Groenhuis Gastehuis, Philippolis, 051-773-0073 of jensfriis@intekom.co.za

Middelburg is in die middel van die middel

DIS geen geheim waar die naam Middelburg vandaan kom nie. Dié Oos-Kaapse dorp het sy naam daaraan te danke dat dit feitlik ewe ver (100 km) lê vanaf Colesberg, Hanover, Steynsburg, Cradock, Richmond en Graaff-Reinet. Boonop is dit in die middel tussen Bloemfontein en Port Elizabeth, naamlik 360 km in beide rigtings. Foto: Jens Friis

Mosambiek het so naam gekry

Vasco da Gama het in 1498 tot by die hedendaagse Mosambiek gevaar en Portugal het dit in 1505 gekolonialiseer. Teen 1510 het Portugal beheer uitgeoefen oor al die oud-Arabiese sultanate langs die ooskus van Afrika. Mosambiek (Moçambique) is genoem na Muça Alebique, 'n sultan. Vanaf 1500 het skepe gereeld aangedoen by hierdie Portugese handelsposte en forte langs die nuwe roete na die ooste. Op die meegaande foto is een van die kleurvolle markte in Maputo, die hoofstad van Mosambiek. Foto: Jens Friis

Enorme Gariepdam

'n Kano met twee roeiers op die Oranjerivier lyk piepklein en word skoon verdwerg deur die enorme wal van die Gariepdam. Dié dam is die grootste in Suid-Afrika en is 'n gewilde watersportmekka in mid-Suid-Afrika. Die dorp Gariepdam, is 'n buurdorp van Philippolis en val ook onder Philippolis se landdrosdistrik. Foto: Jens Friis

Londen se "lelike" "Lego"-logo

Vanaf Vrydag, 8 Augustus sal die wêreld vir 'n paar weke fokus op Beijing, maar ná die afsluitingsfunksie van die 2008 Olimpiese Spele sal die oë draai na Londen.
Vir die Spele van 2012 het die Britte 'n logo ontwerp wat veral byval moet vind by jongmense.
Maar die ontwerpers het die pot lelik mis gesit, want volgens meningspeilings kry selfs die jongklomp nie vat aan hierdie logo nie.
Dis al beskryf as "'n flitsende, flenterse swastika" wat die syfers "2012" uitbeeld, maar dit kos mooikyk om dit raak te sien, want die logo bestaan uit vier hoekige "legstukke" wat misvormde syfers vorm en van kleur en posisie verander.
Daar was groot onsteltenis in Brittanje toe dié "lego"-logo bekend gestel is en talle koerante het hul lesers gevra of hulle nie met iets beters vorendag sou kon kom nie.
Die inskrywings het ingestroom, want baie Britte het gevoel selfs 'n kind sou met iets beters vorendag kon kom.
En toe hulle hoor die amptelike logo het 400 000 pond oftewel R5 900 000 gekos, was hulle behoorlik die josie in.
Onder die klagtes het getel dat die logo "afgryslik lelik" is, dat dit niks van Londen sê nie, dat die kleure van die Union Jack (blou-rooi) nie gebruik word nie, en dat die ontwerp hopeloos te modern is.
Maar dié "artistieke flop" en "kommersiële skandaal" was daar om te bly, want die organiseerders het voet by stuk gehou: iets moderns is nodig vir 2012.
Dit was wel ironies dat 'n bewegende voorstelling van die logo aan die amptelike Spele-webtuiste onttrek moes word ná kritiek van die publiek. Dié besluit is geneem nadat dit bekend geword het dat die verspringende ontwerp epileptiese aanvalle veroorsaak het.

Van Gogh oor verskillende kleure blou

In die jare wat skilder Vincent van Gogh in Frankryk gewoon het, het hy só opgemerk oor die kleure blou op die palet: "Die Middellandse See is die kleur van makriel - veranderlike bedoel ek. Jy weet nie aldag of dit groen of violet is nie. Jy kan nie eens sê dit is blou nie, want die volgende oomblik is dit grys of rooskleurig - afhangend hoe die son dit vang." Dié foto is geneem by Eze aan die Franse Riviera. Foto: Jens Friis

Groenhuis B&B, Philippolis, Free State, South Africa, www.philippolis.co.za

Sprokieskasteel

CHENONCEAU definieer wat 'n sprokieskasteel behoort te wees: onwerklik dik mure, torings, nimmereindigende dakvensters . . . En buite feetjieagtige tuine wat versmelt in 'n kosmiese wêreld asof aardse grense en gebondenheid nie bestaan nie. Die park wat dié kasteel in Frankryk omring, is groot genoeg om sy eie poskode te hê. Met die uitstap stoot die skemer reeds teen die bome op. Nes by talle ander het ons veel langer gebly as wat die plan was. Cháteau de Chenonceau is taamlik onbekend onder Suid-Afrikaners, maar tel nietemin onder die vyf gewildste besienswaardighede in Frankryk. Dit wil gedoen wees, want jare lank het dié grootse, geskiedenisryke land die meeste toeriste ter wêreld gelok. Dit is nie 'n groot kasteel nie, maar die indrukwekkende argitektuur bly jou by. Dis vir seker een van die mooiste kastele in Europa. Chenonceau, 'n romantiese en speelse paleis, is hoofsaaklik deur vroue gebou. 'n Laan platane lei na die voorhof, wat op dieselfde fondament staan as die Middeleeuse fort (1230) wat in 1411 verwoes is. Jean de Marques het met die bouwerk aan 'n toring daar begin, maar ná 'n vroeë dood het die taak om dit te voltooi op sy aristokratiese vrou en seun se skouers gerus.

Nadat Thomas Bohier, minister van finansies belas met Normandië, die beheer oor die dorp Chenonceau oorgeneem het, het hy in 1515 opdrag gegee vir die bou van die sentrale cháteau. Sy vrou, Catherine Briónnet, het grootliks toesig oor die werkery gehou. Die styl van dié sentrale deel van die kasteel is Goties, maar die grondplan het Italiaanse ondertone. Die lang gang wat na die lig en water lei, eggo moontlik Catherine se liefde vir Venesië, meen die kenners. Kort nadat die Bohiers Chenonceau aan Francois I verkoop het om hul skuld te vereffen het dit weer van eienaar verwissel deurdat Henri II, seun van Francois, dit aan sy buite-egtelike geliefde, Diane de Poitiers, gegee het.

Diane se aandeel in die oprigtingsproses was 'n galery van 60 m wat die rivier met verskeie boë oorspan. Ná Henri se dood in 1559 het koningin Catherine de Medici egter wraak geneem op haar man se minnares en die arme Diane gedwing om die kasteel aan haar terug te gee. Catherine het 'n galery bo-op die bestaande galerybrug gebou. Dit het as balsaal gedien en die cháteau het bekend geword vir sy groot partytjies. Dié groot somershuis het Catherine se gunsteling-woonplek geword. Haar seun Francois II en Maria Stuart het 'n paar maande lank daar gewoon ná hul troue in die Notre Dame in Parys. Die tuine rondom die cháteau het Catherine in 1568 met 'n groot kermis ingewy.

Louise de Lorraine, die bedroefde vrou van Henri III, het die cháteau in 1590 geërf en die hoofkamer se plafon swart en wit geverf. Vandag nog voel dié vertrek somber vergeleke met die liggevulde oopte van die res van die vertrekke. Nes destyds word die vertrekke steeds deur kaggels verhit. Die hele jaar deur vul pragtige reuse-blommerangskikkings die vertrekke. Daar is 'n ryke verskeidenheid Vlaamse tapisserieë, skilderye en meubels in die 16de-eeuse kamers met hul pragtige houtplafonne. Die kombuis in die kelder is feitlik op die rivieroewer. 'n Invloedryke Madame Dupin - 'n 18de-eeuse grondbarones - sou Chenonceau tydens die Franse Revolusie van verwoesting red. Die laaste vrou wat 'n leeue-aandeel aan die instandhouding van die kasteel gehad het, was ene Madame Pelouze, wat 'n groot restourasie in 1863 begin het.

Tydens die Eerste Wêreldoorlog het die kasteel as 'n hospitaal gedien waar meer as 2 000 gewondes versorg is. Die Menier-familie, sjokolade-baronne, het dit 'n jaar vroeër (1913) aangeskaf. Vandag is dit staatseiendom. Ná al die jare staan Chenonceau steeds ondanks vloede. In 2000 het die Cher bevaarbaar geword nadat die regering agt sluise ná 'n halfeeu in hergebruik geneem het. Die kasteel is in die winter tussen 09:30 en 18:30 en in die somer tot 19:00 oop.

Foto's en teks: Jens Friis (kopiereg - soos alles op hierdie blog)